Hezkuntza Fisikoan lizentziatuta egon arren, doktoretza Euskal Filologian egin zuen Jon Arretxe (Basauri, 1963) idazleak. Eta, hain zuzen ere, hortik datorkio literatur zaletasuna. Era berean, gaztetan bidaia asko egin izanak bultzatu zuen Arretxe liburuak idaztera: “Esperientzia horiek nonbaitetik atera behar nituen, eta”. Horiek horrela, guztira 39 liburu argitaratu ditu, euskaraz zein gaztelaniaz.
Aurten 25 urte bete dituzu literaturaren munduan…
Egia esan, ez naiz jabetu ere egin! Zuk esan didazulako ohartu naiz, bestela ezta jakin ere! Eta hala bada, beste 25 urte irautea espero dut. Nire mundua literatura da eta!
Txikitatik izan al duzu idazle izateko gogoa?
Ezta pentsatu ere! Txikitan egun bakoitzean gauza bat izan nahi nuen. Eta, esatera noana lotsagarria izan arren -idazle izanda, orain esango dizudana lotsagarria baita-, umetan ez nuen sekula esango: ‘Nagusitan idazle izan nahi dut!’.
Eta hara gauzak nola aldatu diren…
Hala da. Gaur egun idazlea naiz, batez ere, bidaia asko egin ditudalako oso gaztetatik. Eta, esperientzia horiek nonbaitetik atera behar zuten eta liburuen bidez azaleratu nituen.
Beraz, zure nobelak burutu dituzun bidaien ispilu direla esan genezake, ezta?
Hamar urte pasatu nituen bidaiak egiten, ezer idatzi gabe, baina hortik aurrera, barruan nituen esperientzia horiek guztiak azaleratu beharra neukan. Batzuetan, bidaien errealitatea kontatu egin dut %100ean, eta beste batzuetan bidaien gainean fikzioa ere sartu dut.
‘Hakuna Matata’ izan zen zure lehendabiziko liburua, Labayruren eskutik…
Hori da. Labayrukoek asko lagundu zidaten eta asko eskertzen diet nigatik egin zuten lana. Oso ondo portatu ziren nirekin, baita asko zirikatu ere. Ez pentsa! Batez ere, Adolfo Arejitak zirikatu ninduen, Euskal Filologian nire irakasle izan zelako. Baina, neurri handi batean esan dezaket eurei esker naizela gaur egun idazle.
Idazle ibilbidean genero asko landu dituzu. Zeinekin sentitzen zara erosoen?
Eroso, genero guztiekin sentitzen naiz eroso. Gakoa da noizean behin, idazterako orduan, generoz aldatzea. Horrek erosoago sentiarazten nau. Jakina, gaur egun nobela beltzarekin oso gustura nago.
Eta, zure libururik gogokoenez galdetuko banizu…
Nire libururik gogokoenak honakoak dira: haur literaturan ‘Beti iparralderantz’ (Erein, 2014), Afrikako abenturatxoak kontatzen dituelako; bidaien literaturan ‘Zazpi kolore’ (Erein, 2010), egin ditudan bidaia guztietan esperientzia berezienak hori idazten bizi izan nituelako; eta nobela beltzean ‘Hutsaren itzalak’ (Erein, 2014), idatzi dudan nobelarik potenteena eta gordinena delako.
Zergatik sortzen dituzu etorkinak diren pertsonaiak zure liburuetan?
Egia esan, bertako pertsonaiak sortzeak ez nau gehiegi motibatzen. Beti daude pertsonaia zuriak, euskaldunak, poliziak, polizia ohiak eguneroko literaturan, eta zerbait originala eskaini behar zaio irakurleari. Nik horregatik asmatu nuen Touré bezalako pertsonaia bat (’19 kamera’ (Erein, 2012), ‘612 euro’ (Erein, 2013), ‘Hutsaren itzalak’ (Erein, 2014) eta ‘Estolda jolasak’ (Erein, 2015)).
Touré benetan existitzen al da?
Bai, badago benetako Mamadu Touré bat Afrikan. Nire laguna da. Alaba Parisen dauka eta bere emaztea Madeiran dago. Kointzidentzia asko ditu sortu dudan pertsonaiarekin, baina fikziozko pertsonaia da nire liburuetan agertzen den Touré, nahiz eta benetako bat ere existitu.
Zure ustez, inmigrazioari eta etorkinei buruzko nobelak argitaratzea inoiz baino beharrezkoagoa al da orain?
Guztiz beharrezkoa da. Hori azaleratu eta erakutsi behar da. Zerbait badakigu inmigrazioari eta inmigranteei buruz, baina askotan ematen du ez direla existitzen, ez etorkinak ezta “azpi-mundu” hori ere. Horregatik, oso garrantzitsua da gai horiek agerian jartzea.
Hitz egin dezagun Basauriko euskarari buruzko idatzi zenuen saiakeraren inguruan…
Aspaldikoa nuen horrelako saiakeraren bat egiteko asmoa, eta Basauriko Udalak beka bat atera zuen. Labayruren laguntzaz lortu nuen beka hori. Erraza egin zitzaidan lekukoak bilatzeko lana. Izan ere, familia Basaurikoa dut eta horien bitartez bertako euskaldunei elkarrizketak egin nizkien.
Lan hori burutu zenuenetik aldaketarik egon al da Basauriko euskaldunen artean?
Askoz euskaldun gehiago dago Basaurin, baina bertako euskara zaharrak desagertzen ari dira zoritxarrez. Niretzat, euskara erabiltzea da gakoa. Jakiteaz aparte erabili egin behar da, bestela ez dago zereginik.
Ebook delakoak oso modan daude gaur egun. Zein iritzi duzu horien inguruan?
Nire ustez, ebook-a oso desastrosoa da idazleontzako, gaur egun liburuak ez direlako erosten; ez paperean, ez elektronikoan. Ebookak pirateoa dakar eta horrek kalte egiten digu ez bakarrik idazleoi, baita euskal literaturari eta argitaletxeei ere.
Etorkizunari begira, ari al zara nobela berrirk prestatzen?
Bai. Touréren laugarren liburua iaz argitaratu ondoren, dagoeneko bosgarren nobela idazten ari naiz. Oso irakurle delak ditu Tourék eta horiek ase behar ditut ahalbait arinen (kar, kar, kar).
Elkarrizketa 2015eko abenduan egindakoa da. Aurtengo azaroan ‘Sator lokatzak’ nobela argitaratu du Arretxek, Touréren bosgarrena.
