Ez dira urriak gure herrietako kaleek, izkinek, zubiek eta eraikinek biztanleon oroimenean berpizten dituzten istorioak. Porlanez, metalezko zutoinez, beiraz eta harriz jaikiarazitako eraikuntza bizigabeek, itxura sendo eta mardularen atzean, bizipenek lekuei ematen dieten sentimendu hori ezkutatzen dute. Ez daude zentzu biologikoan bizirik, inork ez ditu erditu eta munduak ez die negarrez ospatutako ongietorria eman, baina gure herriko eraikin batzuk gure artean daudenen eta jada ez daudenen izerdi, bihotz-taupada eta malkoz jaio dira. Egunerokotasunak eragiten duen axolagabetasun horrek ez diezagula iruzur egin, historia ez da soilik monumentuetan aurkitzen. Istorio eta historia handikoa dugu gure institutua bera. Aurten 25 urte beteko ditu, mendiaren maldari oratuta, Dinamita parke zaharrerako bidean dagoen eraikuntzak. Institutuaren zimenduen ezarpena, ordea, ez zen bidearen hasiera izan, borroka neketsu eta oztopatu baten eta hezkuntza-eredu jakin baten aldeko elkarlanaren emaitza baizik. Ideia hori errealitate bihurtzeko lan egin zuten irakasle batzuen ahotsa orriotara ekarri dugu. 

Hezkuntzaren berregituraketa

XX.mendeko azken hamarkada hezkuntza arloan aldaketa nabarmena eragingo zuen lege batekin abiatu zen. Ikastetxeek autonomia irabazteaz gain, hezkuntzaren deszentralizazioa onartuz, LOGSE legeak Oinarrizko Hezkuntza Orokorraren sistema baztertu zuen. Horrela, derrigorrezko hezkuntza 14 urtetik 16 urtera luzatzen zen, 7. eta 8. maila desagerraraziz eta Bigarren Hezkuntza lau mailatara luzatuz, besteak beste. Horrelako eraldaketa batek, ordea, sistema osoaren berregituratze baten beharra zuen eta ezin zen besterik gabe egin. Ondorioz, lege berriak zehaztutako hezkuntza-egitura pixkanaka-pixkanaka hasi zen ezartzen. 

Elkarlanaren indarra

Hezkuntzaren berregituraketaren testuinguruan, Arrigorriaga, Ugao-Miraballes, Arrankudiaga eta Zaratamoko gazteriaren etorkizuna markatuko zuen erabaki bat hartu zuten herri horietako eskoletako irakasle eta gurasoek: institutu publiko eta euskaldun baten aldeko apustua egitea. Helburu honetara heltzeko bidea, alabaina, ez zen samurra izan. Lehen pausua, 1996. urteko urtarrilean eman zen, Arrigorriagako institutu berria eskola-mapari erantsi zitzaionean. Eraikuntza-lanak, ordea, ez ziren 1998. urteko uztailerarte hasi eta beraz, institutua eraiki bitarteko urte horietan erakundeak alternatiba bat bilatu baino beste aukerarik ez zeukan. Honen aurrean eta aldi baterako neurri bezala, Hezkuntza-ordezkaritzak ikasleak Basaurira bidaltzeko proposamena egin zuen. Honen aurrean, guraso eta irakasleek tinko jositako harreman-sareak ezezko erantzun argia eman zuen, eztabaida eta manifestazioek azaleratu zutena. Herritar horiek egindako borrokak bide eman zuen ikasleak nor bere eskolan geratzera. Beraz, institutuaren jarduna  hiru ikastetxeetan banatuta hasi zen.

Eraikitzearen erronka 

Eraikuntza prozesua, ez zen soilik eraikinarena izan, hezkuntza-zentroaren eredu pedagogikoa eratu behar zen. Sorkuntza lan horretan ezinbestekoa izan zen irakasleen inplikazioa eta lankidetza. Azken finean, lau herrik partekatzen zuten ilusio eta helburua zen eta irakasleak bertakoak izateak ere eragin handia izan zuen. Irakasleak izateaz gain, asko gurasoak ere baziren eta haien seme-alaben etorkizunerako inbertsio gisa ikusten zuten egin beharreko lana. 

Lehen ikasturtean lehen eta bigarren mailek Arrigorriaga, Ugao-Miraballes eta Zaratamoko eskoletan aurkitu zuten jarduteko lekua. Hurrengo ikasturteetan, ordea, hirugarren eta laugarren maila kokatzerako orduan, Arrigorriagako Atxukarro industriaguneko eraikin batera lekualdatu zituzten ikasleak, gaur egunean APNABIren zentroa dagoen eraikinera. Banaketa honek, irakasleen mugimendu etengabearen eta ordutegien egituratze perfektuaren beharra zuen. Espazioa lortzeko zailtasunei, material eta baliabide gabezia batzen zitzaizkion. Hala eta guztiz ere, hasiera-hasieratik zentroaren izen eta izaera ezaguna dugun Arrigorriagako Institutuaren bera zen, bai juridikoki eta bai pedagogikoki ere. Eraikina alde batera utzita, beraz,  ikasketa-zentroak 28 urte beteko ditu aurten.

Eraikin berrian

Hiru urte luzeren ostean eta XXI.mendearen atarian, 1999-2000 ikasturtea IES Arrigorriaga BHI institutu berrian abiatu zen. Mikel Alonsotegi kalearen lehenengo zenbakian larrez inguraturik zegoen eraikina, Santo Kristo futbol zelaiaren, ermitaren eta herriko hilerriaren ondoan. Sarrera hau, ordea, ez zen espero bezalakoa izan. Eraikina amaitu gabe zegoen, patioak eta gelak ez zeuden hornituta eta gaur egunean zuzendaritza, gimnasioa eta jantokia dauden zatiak eraikuntza-prozesuan jarraitzen zuen. 

Honen aurrean, ikasketa-buruak eta zuzendaritzak egindako lana ezinbestekoa izan zen, kanpoko herritatik zetozen ikasleen garraioa eta jantokia bermatzerako orduan. Izan ere, zentroak Bigarren Hezkuntza eta Batxilergoa eskaintzeaz gain, Aplikazio informatikoen garapena deitutako Goi Mailako Heziketa Zikloa ere eskaintzen zuen. Aukera hau, baina, lehen urteetako matrikulazio eskasaren ondorioz desagertu egin zen.

Bi ereduren arteko talka

Eraikinerako sarrera, hezkuntza-ereduaren aldaketaren eta institutuaren irakasle beharraren ondorioz, irakasle berrien etorrerak ere ezaugarritu zuen. Hasiera batean, eskoletatik etorritako irakasleak ziren, gehienak magisteritza ikasitakoak eta institutua haren sorreratik zutitu zutenen antzekoak. Ondoren, berriz, irakasle lizentziatuak iristen hasi ziren, lan kultura eta ordutegi ezberdinetara ohituak. 

Beste institutu batzuetan ez bezala, Arrigorriagakoa Lehen Hezkuntzako maisu eta maistrek sortutako zentroa zen, pedagogia eta didaktika ardatz zentral gisa zutenak. Hezkuntza-kultura ezberdintasunak talkak eragin zituen, baina zailtasunak zailtasun erronka txiki hauek komunitatea indartu baino ez zuten egin. 

Moldaketa, istilu eta finkatze garaia igaro ahala, egindako ahaleginaren fruitua gero eta agerikoagoa bihurtzen hasi zen. Hizkuntzari dagokionean, hasieratik euskararen alde egindako apustua bete zen, D eredua bakarrik mantenduz. Informatika alorrean, Bizkaia mailan ikastetxe garatuenetarikoa bilakatu zen. Edukiez gain, herri txiki eta handiko ikasleak batzeak harreman- eta hezkuntza-eredu ezberdinen arteko elkarbizitza bermatu zuen. Aberastasunaren irudi dira, urteetan zehar irakasle zein ikasleen ekimenez sortutako proiektuak: Mar-mar irratia, Txutxumutxuak, Librometroa eta Txaramela aldizkaria besteak beste.

Gure herriekiko zorra

Arrigorriagako Institutuaren eragile izan ziren guraso eta irakasleek herri-mugimenduaren erreminta erabiltzeko hautu argia egin zuten. Herritar hauen kemenari esker, aurten institutuaren eraikinak 25 urte betetzeko aukera izan du. 

Ez ziren herri berekoak, ideia, esperientzia eta interes ezberdinak zituzten, baina helburu amankomuna zutenez, elkarlanaren alde jo eta su aritu ziren. Institutuaren eta gure herriaren historiak, ordea, hurbiltze apal hau baino gehiago merezi duela argi dagoela erakusten du egindako bideak. Sakontze-lan handia egin behar da oraindik. Ezin dugu ahaztu oroimenak iraungitze-data daukala.