Musika elektronikoa puri-purian zegoenean ezagutu zuen Mikel Urkixo Aierdi idazleak (Zeberio, 1981). Ezagutza horretatik abiatuta, azpi kultura horren baitan sortu zen mugimenduari eta bizi estiloari erreparatu dio, ‘Euskal Herria Underground. 1986-2015, bidaia elektroniko bat’ liburuaren bitartez.

Urkixok ‘Hustu Artekoak’ izeneko poesia liburua kaleratu zuen 2022an eta Beta III Milenio Ediciones argitaletxearekin kaleratutako bigarren obra honek poesia albo batera utzi, eta euskal gizartean ohiartzun eskasa izan zuen fenomeno honen azterketa sakona ekarri dio irakurleari, zeberioztarrak duela urte asko trabatuta zeukan “arantza” bat azaleratuz, bai idazle bezala, bai underground eszena horren “biktima” lez. Zentzu horretan, liburu honetara hurbiltzen den irakurleak aurkituko du sorpresaren bat edo beste, aurreiritziak alde batera uzteko gai bada bai bederen.

“2001eko igande anonimoa. Amaitzear da mundu analogikoa. Galdua du borroka. Gazteetako batek dantzan jarraitzen du, Imanol Salvador “Ima Intermusic”ek gau horretan Pagoa klubean jarri duen azken diskoa gogoan. Ezin kabiturik. Zoroen pare egiten du dantza. Lehen orduko eguzki izpiekin batera mugitzen du gorputza. Arritmikoki. Gazteak oraindik ez daki Richie Hawtinen Minus-“Orange1″ dela, burmuineko arrakaletan gora, barrenak aldrebestu dizkion kanta”. Horiek dira Mikel Urkixoren liburuaren hasierako lerroak.

Musika elektronikoaren azpikultura mundu guztian zehar arrapaladan hedatu zen, eta gure herrian ere oso zirkuitu interesgarria egon zen, undergrounda oso, euskal gizarteak ez baitzuen inolaz ere onartu edo “instrumentalizatu” nahi izan. Rock eta punk erradikalarentzat izan zuen tokirik, baina kultura elektroniko hark beldurtu egin zuen euskal gizartea.

Gaur egun, modan daude edo erdigunera ekarri dituzte talde baztertu eta gutxituen borrokak; bada, musika elektronikoa baztertuen musika gisa jaio zen hein handi batean.

House musika gay, lesbiana, trabesti, latino eta beltzentzako musika zela zioten Estatu Batuetan, eta tekno musika 80. hamarkadako Detroiteko ghetto latz eta ilun hartan sortu zuten beltzek. Bada ezer underground edo azpikulturalagorik? Gaur egun bolo-bolo dabiltzan diskurtsoak dira, baina musika elektronikoaren munduak beti eskaini die aterpea talde baztertuei.

Euskal gizarteko gazte sektore zabal batek ez zuen jakin ulertzen iraultza musikal hura. Beste borroka batzuek zuten lehentasuna garai hartan. Gainera, hasiera batean, post punka, rocka eta musika industriala zeritzona izan ziren elektronikaren jatorria. Hura eta Valentziatik zetozen hastapenetako soinu eta doinuak. Berez, ez zegoen guztiz aldendua modan zeuden punk eta rocketik. Baina sentsazionalismo handiegia zebilen gaiaren inguruan.

Beste alde batetik, egia da euskal sortzaileen artean beti izaten dela apurketa handietarako “amildegi sentsazioa”. Sortzaile asko beti daude “zaharra berrinterpretatu beharra leloarekin”, eta horrek aukera gutxi uzten die apurketa handiei. Eta musika elektronikoak apurketa handia suposatu zuen 1980-1990eko hamarkadan.

Biniloen gainbehera

Musika elektronikoak asko galdu zuen digitalaren sarrerarekin. Biniloen gainbehera etorri zen, eta horrek berekin kultura musikal handia galtzea ekarri du. Garaitsu hartan, musika elektronikozale asko biniloak identifikatzen saiatzen ziren, disimuloz, artisten sesioetan.

Eta publikoko jende askok, abestia entzunda, bazekien abestiak Detroiteko ukitua zuen, edo Berlingoa, edo Koloniakoa, edota Londresekoa. Eta jendea binilo-dendetara joaten zen binilo hura aurkitzeko esperantzarekin. Xarma handia zuen horrek.

Ez zegoen ia Internetik, baina jakin-min handia zuten askok. Lokaletan Technics biragailu eta Rodec izeneko mahaiak egoten ziren, eta lokal haiek eskola elektronikoak bihurtu ziren gazte askorentzat.

Kuriosoa da, baina gaur egun teknologien garaian bizi gara, eta inoiz baino ezjakinagoa da gizakia. Gaur egun, gainera, ekipo digitalekin, ezinezkoa da txarto pintxatzea (musika nahastea).

Aisialdiaren aldaketa

Urkixoren arabera, gaur egun asko aldatu da aisialdi eredua, eta “ezer gutxi” geratzen da mugimendu hartatik: “Lore gutxi batzuk, eta belartza handia. Agian gaur egun musika bigarren plano batean geratu da aisialdian. Ez dakit… ez naiz ausartzen egungo agertoki elektronikoaz iritzi potolorik botatzen, baina gauzak asko aldatu direla nabarmen-nabarmena da”.

Zeberioko idazlearen aburuz, 1980, 1990 eta 2000ko hasieretan jendea musikak mugitzen zuen. “Orain ez dut halakorik ikusten nik. Eta ez dago espazio handirik “zahartxo elektroniko zaleentzat”.

Beste herrialde batzuetan, musika elektronikoa erabat errotuta dagoenetan, guraso eta seme-alabak ikus daitezke dantzan, egunean zeharreko festibaletan. “Hemen inoiz egin izan da ahaleginik, baina uste dut ez dela gauza handirik lortu. Mugimendu hura uholde handi baten antzean etorri zen, eta berdin-berdin desagertu zen”.

Eskualdeko undergrounda

Hego Uriben Hobby izan zen undeground eszenaren erreferenteetako bat, esaterako, Basaurin. Carlos De Miguel zen hango DJa, eta hark utzi eta Iker Uriarte Trampas -liburuko protagonistetako bat- hasi zen han artista lanetan.

Besteren batzuk ere izan dira, baina Hego Uriben ez da nabarmentzeko handirik egon. Hemengo publikoa mugitu egiten zen Euskal Herrian zehar: Bilbo, Gasteiz, Iruñea, Donostia, Oiartzun, Gernika, Arrasate, Bergara… Iparraldean ere ez zegoen ezer handirik, eta Iparraldeko euskaldunak Hegoaldera hurbiltzen ziren.

Urkixo, betiere, musika elektroniko underground batez ari da, pista nagusietatik kanpo zegoen horren inguruan, hain zuzen ere: “Hori, ezjakina denarentzat, igual ez da erraza ulertzen. Baina lokal edo klub underground gehienek bazituzten ezaugarri komun batzuk: soinu-ekipo itzelak, programazio on-onak, hots, artista bikainak, eta astero leku berean topo egiten zuen jendea: lagunak. Horiek ziren ezaugarri nagusienak”. Sarea sortzeko aukera ematen zuten klubek.

Hego Uribeko Zaratamo eta Zeberio bezalako landa eremuak izan dituzten herriek ere kultura undergroundarentzako lekua ere bazuten: “Zeberiotik eta Zaratamotik ere batu zen jendea mugimendu elektroniko hartara, noski. Ez gara hain bereziak!” (barreak).

Saiakera-elkarrizketa estiloko liburua da zeberioztarrak publikatu berri duen azken liburu hau. “Ederto pasatu dut idazten”, aitortu du Urkixok. “Zuzentasuna du ardatz, zelan ez. Baina batzuetan idazlea zuzentasun horretatik zertxobait aldendu egiten dela azaldu du Mikelek.

“Elkarrizketa edo barne-bakarrizketa zenbaitetan, hitanozko adizki edo alokutiboak erabili ditut galdera eta harridurazko esaldietan, nahiz eta zuzentasunaren aurka egin. Neutroegia geratzen ari zitzaidan susmoa nuen, indarra galtzen ari zela testua, eta halaxe jokatzea erabaki dut. Baina agian beste garaitsu batean idatzi izan banu liburua, beste era batean jokatuko nuen. Horrexegatik diot idazleok une oro hartu behar izaten ditugula erabakiak. Zuzentasuna ardatz, baina zenbait erabaki “zalantzazko”.

Hiztegiak eta arauek askotan ez dizute ematen idazle gisa behar duzun mundu osoa. Eta horrek ere badu bere xarma. Irakurleak akatsa ikus dezakeen lekuan, idazlearen erabaki kontziente bat egon daiteke. Baina normalean irakurlea trebatua bada, segituan harrapatzen du idazlearen intentzioa”.

Apurka-apurka osatu zuen Urkixok sarea azken liburu hau idatzi ahal izateko. Asier Balzategi Balza izan zen lehena. Balza Bergarakoa da, gainera, mugimendu underground haren gotorleku handienetakoa: Jam Aretoa, Ziripot, Kogollo Party Krew-koen lokala… Bergara beti izan da musika elektroniko undergroundenaren tokirik berezienetakoa. Bai artistek zein publikoak gehien maitatu dutenetakoa. Hortaz, Balzaren baiezkoa jaso ondotik, beste artistengana hurbiltzeko aukera izan zuen Urkixok.

Eta Balzari eta Mikelen beste lagun batzuei esker, beste 13 artistengana iristeko aukera izan zuen idazleak. Argi nuen denetarikoak sartuko zituela Euskal Herria Undergrounden: nazioartean arrakastatsuak, garai hartako esanguratsuak, Euskal Herrian ezagunak izan zirenak, produkzioetan sartuak zebiltzanak (edo gaur egun dabiltzanak), kontratazioak egiten zituztenak, binilo-dendak izan zituztenak…

Garai hartako irudi oso eta osatua eman nahi izan du Mikelek: “Arrakasta izatea edo arrakastatsua izatea oso arraroa izaten da, baina aintzatespena arrakastaren gainetik dago, nahiz eta askotan kosta egiten zaigun sinestea”. Gure herrian, 40-65 urteko norbanako anonimo askoren etxean, egundoko binilo elektroniko-sortak daudela baieztatu du Mikel Urkixok, “altxor itzelak den-denak”.