Geuria #087 Monografikoan argitaratutako elkarrizketa
“Gure Gerrak. Hego Uribe eskualdean ditugun aldarrikapen, hausnarketa eta ekintza ezberdinen solasaldiak”
Irakurri osorik PDFan

Herriak eta hiriak etengabe ari dira aldatzen. Hirigintza eta arkitekturaren aldetik nabarmena da hori. “Herri zein hirien forma zehazteaz gain, hauek bizitzeko modua ere bideratzen du arkitekturak”. Horrela definitzen du arkitektura Irantzu Ibañez Espinosa (Basauri, 1987) arkitektoak. Halo Arkitektura estudioa ireki zuen Irantzuk 2015ean, Andoni Duque Ingunza (Bilbo, 1984) lankidearekin batera. Gizarteak herri eta hirien espazioak eratzeko dituen tresna bezala ulertzen ditu arkitektura eta hirigintza. Hiri eta hirigintza berrien erronkei buruz, prozesu parte-hartzaileei buruz, Agenda 2030ari buruz, berdegune naturalen garrantziari buruz edota hiri-ortuei buruz aritu gara berarekin.

Zein garrantzi dauka arkitekturak gaur egungo hiri eta herrietan?
Arkitektura espazio ezberdinak antolatzen dituen diziplina konplexua da; izan ere, eraikuntza-teknikak, funtzionaltasuna, diseinua, jasangarritasuna, erabiltzaileen erosotasuna eta haien arteko erlazioak uztartu behar ditu. Esango nuke, gainera, arkitektura eraikiak momentuko errealitate politiko, sozial, ekonomiko eta teknologikoarekin lotura zuzena duela.

Arkitektura eta hirigintza diziplinak ezberdindu ditzakegu, eta bien arteko batuketa bizigarri ditugun espazioen eraketarako gizarteak duen tresna bezala ulertzen dut. Horregatik da garrantzitsua. Herri zein hirien forma zehazteaz gain, hauek bizitzeko modua ere bideratzen duelako.

Hiri eta hirigintza berriaren erronkei buruz galdetuko banizu.
Gizartearen produktu bat bezala ikus dezakegu hiria, baina aldi berean, hiriak berak gizartearen nondik norakoak bideratu ditzake. Horrela, hiriek zein hirigintzak izango dituzten erronkek lotura zuzena dute erronka sozialekin. Esate baterako, jasangarritasuna eta klima aldaketa, ezberdintasun sozialak deuseztatzea, talde edo partaide izatearen sentimenduak dakarren mobilizaziorako gaitasuna berreskuratzea edota lekuan lekuko historiarekin adiskidetzea lirateke kontutan hartu beharreko puntu batzuk. Gainera, eta erronka konkretuagoetara joz, espazio publikoa berreskuratzea, hiriak hiritarrekiko duen sinbolismoa berreskuratzea eta partaidetza-kulturaren eta herritarron erabakitzeko ahalmenaren garapena aipatuko nituzke.

Hori guztia Hego Uribe eskualdera ekarrita, zein erronka ikusten dituzu?
Bizi dugun globalizazioak homogeneizazioa dakar nahitaez berarekin. Beraz, eskualdeak hirigintzak berak era orokorrean landu beharreko erronkei aurre egin beharko die. Hego Uribe historia zein izaera guztiz ezberdina duten herriek osatzen dute eta, honenbestez, hirigintzak izango duen erronkarik nabarmenena bakoitzaren ezaugarriak azpimarratzea izango da. Era lokalago batean, mugikortasuna modu jasangarriago batean bideratzea legoke edota Bilborekiko gertutasunak dakarren eraginaren menpe ez egoteko landu beharreko tokian tokiko ekonomiaren garapena aipa nezake.

Zaratamo eta Zeberio bezalako herriak ere baditugu eskualdean, naturarekin lotura handiagoa duten herriak.
Landa eremuetako hirigintza oraindik ere delikatuagoa iruditzen zait eta gai horretan ez naiz batere jaioa. Hala ere, izaera propio hori mantentzea ezinbestekoa dela esango nuke, horren bitartez aberastasuna eta lan eskaintza erakargarria erakutsiz, bestelako bizimodua bultzatzen dutelako.

Gurean, adibidez, prozesu parte-hartzaileak bultzatu dira hirigintzaren alorrean. Beharrezkoa da herritarren partaidetza hirigintzaren arloan erabakiak hartzeko?
Herritarrok ditugun ideiak ez dira teknikariek edota politikariek dituztenak baino okerragoak. Guztiz kontrakoa: bizigarri dugunetik eta esperientzia propiotik asko dugu emateko. Hala ere, herritarron partaidetza gai konplexua da, erabakiak hartu ahal izateko informazioa eta ezagutza behar ditugulako. Helburua talde lana eta informazio mordoa elkartuko dituen prozesu parte-hartzaile konplexua izan behar da. Eta horretara heltzeko oraindik asko dugu garatzeke, herritarron zein instituzioen aldetik. Bien bitartean, zenbait prozesu parte-hartzaile jartzen dira martxan, baina aurretik aipatu bezala, helburua aipatutako talde identitatearen berreskurapena eta hiriarekin zein bizilagunekin bestelako esfera batean konektatuko gaituen prozesua izan behar da.

Herritarrek benetan parte hartzen dute horrelako prozesuetan?
Makillaje itxura izan dezaketen prozesuak badaude baina partaidetza era aberasgarriago batean emateko hazia ere izan daitezke; konplexuagoa eta aberasgarriagoa den partaidetza baten abiapuntua agian. Ulertu beharra dugu apurka-apurka aldatzen den pentsamolde edota kultura dela, baina guztiz sinetsi eta bultzatu behar dugu parte-hartze erreala etorkizuneko hirigintzaren oinarria dela.

Klimaren krisian hiriek paper erabakigarria izango dute Agenda 2030en arabera.
Duela hamar bat urtetik munduko biztanleriaren % 50 baino gehiago hirietan bizi da. Beraz, hiria errekurtso naturalak zein energia bera zurrupatzen duen makina dela argi dago. Hau horrela izanda, klima aldaketaren aurka hiriek egin dezaketen edozein ekintzak berebiziko garrantzia du. Gainera, hasieran genion moduan, hiriak gizartearen nondik norakoen bidea markatzen duenez, gai honetan ere aldaketaren sustatzaile izan daitezke.

Berdegune naturalak hiriko funtsezko elementu bezala ulertu behar ditugula adierazi duzu aurten artikulu batean.
Honetan bi puntu garrantzitsu aipatuko nituzke. Lehenak bizi kalitatearekin du zerikusia. Lehen berdeguneak hirietatik kanpo baina gertu ikusten genituen. Hirien hazkundearekin, zerbitzu zein bizimodu “osoagoen” eskaintza handituz joan zenean, berdegune horiek aldenduz joan ziren eta hiritarrek horien falta sentitu zuten. Arazo honekin 50 urte baino gehiago daramatzagu. Bigarren puntua klimarekin lotuko nuke. Espazio berdeek CO2a kontsumitzeko balio dute, atmosfera bera garbitzeko, eta hiriak “hoztea” zein zoruen iragazkortasuna hobetzea ahalbidetzen dute.

Hego Uribe eskualdean berdegune gutxi dagoela esan dezakegu, batez ere herri handietan. Kasu honetan zer egin beharko litzateke hirigintzaren aldetik? Badago alternatibarik edo estrategia zehatzik?
Berdearen presentzia bisuala badugula esango nuke, topografiak era positibo horretan baldintzatzen duelako. Baina esan bezala, hirien traman berdeguneak integratu beharko genituzke. Horretarako, geratzen diren espazio libre apurrak, hiri eta herriak eraldatu eta berreraikitzen doazelarik, espazio berdeen onurarako ustiatu beharko genituzke. Erabilera aldetik ere aisialdi aktibo eta alternatibo bezala planteatu beharko lirateke, hala nola, kirola egiteko espazio gisa edota hiri-baratzeak proposatuz.

Hiri-baratzeak aipatu dituzu. Halakoak ezartzen ari dira eskualdean.
Espazio libre hauek funtzio ekologiko, paisajistiko eta sozio-kulturalak dituzte. Alde batetik, balore paisajistikoari dagokionez, hiri lurren eta sistema naturalen trantsiziorako gradazio espazio bezala ulertu daitezke. Gainera, alboratutako espazioak berreskuratzeko aukera ezin hobea aurkezten dute eta hiriaren idiosinkrasiaren barruan identitate berri bat har dezakete. Izan ere, duela gutxi arte pobrezia edota beharrizanekin lotura zuten baratze hauek, gaur egun, kontsumo jasangarri eta aberasgarri batekin sinbolikoki identifikatu ditzakegu. Bestetik, eta duten balore sozialarekin erlazionatuz, aisialdi aktibo baterako alternatiba dira. Naturarekin harremanetan egoteko eta jarduera komunitarioak bultzatzeko aukera paregabea dira. Eskaintza pedagogiko eta ekologiko gisa, erabiltzaile ezberdinen artean sozializatzeko aukera berriak sortzen ditu. Are gehiago, kasu batzuetan, nekazaritza ekologikoaren lanerako teknika berriak ikastearekin bat, lan orientazio berriak jorratu ditzakeen ekimena ere bada.

Iaz etxebizitzen barne antolaketan globalizazioak duen eragina aztertu zenuten Aldiri aldizkari espezializatuan publikatutako artikuluan: ‘Globalizazioaren doktrinamendua espazio domestikoan’. Zehazki, zer da aztertu zenutena?
Lehen esan dugun moduan, arkitektura bizi dugun momentuko errealitatearen isla izan badaiteke, kapitalismoaren, kontsumo gizartearen eta indibidualtasunaren ezaugarriak bere baitan izango ditu. Hiri eskalan ematen diren joerez gain, aipatzen duzun artikuluan eskala domestikora salto egin genuen, etxebizitzen barne antolaketen inguruko gogoeta eginez. Azkenean, barne antolaketek erabiltzaileon bizitzeko modua eta pentsatzeko era bideratzen dute.

Gure lana dela eta, etxebizitzen barne antolaketa gertuko gaia dugu. Jolas moduko bat planteatu genuen analisia egin ahal izateko. Webgune ezberdinen artean, zenbait herrialdetako etxebizitza promozio berrien eskaintzak begiratu genituen. Horrela, aukeren murriztasuna badagoela ikusi genuen. Etxebizitzen barne antolaketa klonatuak munduan zehar hedatu dira, lekuan lekuko kultura zein espazio tradizionalak desagerraraziz.

Nolakoak dira gaur egungo etxebizitzak?
Eredu arrazionalista jarraitzen dute: gauaren eta egunaren arteko banaketa argia agertzen da; publiko eta pribatuaren arteko ezberdintasun espaziala dago. Eguneko guneak, publikoak direnak, sukaldea eta egongela hartzen ditu eta gero eta bateratuago agertzen dira. Egongelan, gainera, telebista-sofa binomioa espazio horren ardatz bihurtu da. Espazio pribatuak, edo gauarekin erlazioa dutenak, logelak lirateke, eta hauetan guztietan etxeko hierarkia azpimarratzen da. Logela nagusia, bikoitza, familiako buruentzat (bikote izan behar dute) eta bainugela propioarekin. Bigarren logelak –zein ondotik datozen guztiek-, erabilera-unitate independente moduan funtzionatzen du. Lo egiteko espazioa izateaz gain, jantzi, ikasi, telebista ikusi… egin daiteke bertan etxeko besteekin harremanik izateko beharrik gabe: indibidualismoa bultzatzen du. Globalizazioak markatutako doktrinamendu horrek kultura ezberdinen berezitasunak ezabatu ditu etxebizitzen barnealdeetan eta heterogeneoagoak zein bakoitzaren ideia, helburu, errutinak islatuko lituzkeen espazio domestikoak faltan botatzen dira.

Etxebizitza eta berdintasunari buruzko mahai inguru batean parte hartu zenuen iaz. Zein harreman du etxebizitzak berdintasunarekin?
Aipatu berri ditugun distribuzio normatiboek, gaur egungo sistema kapitalistaren produktu izanik, indibidualtasuna, hierarkizazioa eta desparekotasunak eragin eta azaleratzen dituzte. Horrela, barne antolaketa hauek tradizionalki emakumeok egiten ditugun zaintza lanak ostendu dituzte.
Emakumeok espazio pribatuan lan egin izan dugu, etxebizitzen barnealdeetan, gizonek espazio publikoa hartu duten bitartean. Egoera honi buelta emateko garaia da eta zaintza lanak azaleratzen lagunduko duten tresna berriak jarri behar dira martxan: pertsona batek baino gehiagok sukaldean aldi berean lan egiteko espazioa eskaintzea, atsedena hartzeko ordua denean lana ezkutatzeko aukera izatea, arropak garbitzea ikustaraztea…

Etorkizuneko hiriak nola ikusten dituzu hirigintzari dagokionez?
Hiriak gizartearen produktua dira, eta gizartea bera bezala ikusten ditut. Klima aldaketari, desberdintasun sozialei edota globalizazioak markatutako identitate propioen faltari aurre egiteko eta merkatuen doktrinetatik ihes egiteko tresna gisa imajinatzen ditut.