☉ Basauri
Gorka Martin, ikerlaria: «Ikertu gabeko karlistaldiko ondarea berpiztu nahi izan dugu Ollarganen»
Ollarganen inguruko arkeologia-lanak burutu zituen EHUko Gorka Martin Etxebarria doktoratu aurreko ikerlariak gidatutako taldeak iazko urrian eta lehen aurkikuntzak azaleratzen hasi dira
[2022ko urrian argitaratutako elkarrizketa 089. alean] Ollarganen gotorlekua eraiki zuten karlistek azken Gerra Karlistan (1872-1876), Liberalen eta Carlos Madrilgo dukearen jarraitzaileen arteko gatazkan. Ollarganeko Gotorlekua bezala ezaguna, egituraren helburua Bilbo blokeatzea izan zen, guztiz inkomunikatzea. Aitzakia hori baliatuz, gotorlekuaren inguruko arkeologia-lanak burutu zituen EHUko Gorka Martin Etxebarria doktoratu aurreko ikerlariak gidatutako taldeak iazko urrian. Helburu nagusia aztarnategiaren arkeologia-potentziala ezagutzea izan da, antzinako gotorlekua nolakoa izan zen jakin ahal izateko. Horretarako hainbat zundaketa egin zituzten mendiaren gailurrean eta lehen aurkikuntzak argia ikusten hasi dira.
Eguraldi onarekin zein txarrarekin lan egin behar izan du profil ezberdin askotako profesionalek osatutako Euskal Herriko Unibertsitateko lantaldeak. Indusketak joan den irailaren 12tik urriaren 6ra egin zituzten eta orain, mendian egindako aurkikuntzak laborategitik bueltan ekarri dituzte arkeologoek.
Zer dela eta aukeratu zenuen karlisten hirugarren gerra zure tesirako eta ez beste edozein? Arkeologia betidanik gustatu zait eta karlisten inguruko grina Ivan Roldán ikerlariak Lizarran egindako lanetik sortu zitzaidan. Lan hura Bizkaira eta Arabara hurbildu genuen nire tesiarekin, nolabait. Nire lanaren helburua honakoa da: Euskal Herri osoan karlistaldiko egitura ugari geratzen dira ikertzeko, gehienak bertan behera utzitakoak dira eta egunez egun galtzen ari garen ondarea da. Arkeologiaren erreminta baliatuz, ondare hori guztia berpiztu eta gizarteari transmititu diezaiokegula uste dut.
Gorka Martin // Geuria
Gerra Zibilaz askotan egiten dugu berba baina badirudi nolabait Karlistaldia albo batera utzi duela gizarteak, Euskal Herrian eta Bilbon izan zuen eragin izugarria kontuan izanda. Hau horrela da? Galdera ona da! Nire ustez, Gerra Zibila freskoago daukagu gizartean, oro har. Gaur egun bizirik daude oraindik Gerra Zibila bizi izan zuten pertsona asko eta gertakari historiko hark aztarna sakona utzi zuen familia askorengan. Trauma hain handia izanez, Gerra Zibilaz aurretiko bestelako gatazkak “ahaztuta” geratu dira.
Ollarganeko gotorlekuak hartzen zuen azalera handia omen da. Lan handia izan zenuten garbiketa-lanetan lursaila indusketak egin ahal izateko prestatzeko? Lan izugarria eman zigun, bai. Ikerketako lehen lau egunetan garbiketa-lanak egin genituen zonaldeko sastraka guztiak kentzen. Sasi-garbitzeko makina mekanikoak erabili behar izan genituen. Egundoko lana izan zen!
Zein da Ollarganeko gotorlekuak ezkutatzen duen historia? Gotorlekua azken karlistaldian finkatzen da, karlistek Bilbo setiatu zuten momentuan, hain zuzen ere. Gotorlekuaren parean bateria bi ipini zituzten Bilbo bonbardatu ahal izateko. Setioa bukatu ostean, liberalek karlisten lerroak apurtu zituzten eta Bilbon sartu ziren. Momentu hartan, karlisten armada erretiratu zen eta Bilbo inguruan lau gotorleku eraiki zituzten, horietako bat hauxe: Ollarganekoa.
Bistan da Ollarganeko gotorleku honen kokalekua benetan estrategikoa zela. Bai, noski. Lubanarroa edo fosoa defendatzen duen ‘Kaponera’ izeneko hegoaldeko aldetik ikus daiteke karlistek ondo baino hobeto pentsatu zutela gotorlekua eraikitzeko zonaldea zein izango zen: Kaponeratik ikusten denez, Ollarganeko gotorlekutik den-dena kontrolatzen zuten karlistek. Donostiara eta Gasteizera doazen bideak ikus daitezke bertatik eta gainontzeko gotorlekuak Arnotegin eta Arraizen zeuden, gotorlekutik ere ikusgai. Sare estrategiko honen bidez, karlistek eskualdeko hegoaldea kontrolpean izan zuten. Gure teoriaren arabera, lau gotorlekuekin, karlisten helburua Bilbo blokeatzea izan zen: kontuan izan behar da 1874. eta 1876. urteen artean Bilbok kanpoaldearekin zuen konexio bakarra Ibaizabal ibaia izan zela.
Nolakoa zen oro har Ollarganeko gotorlekuaren egitura? Lurrez egindakoa zen. Horrek esan nahi du mendi gailurrean mozketa bat egin zutela bertan egon ziren soldaduek, goi-lautada edo meseta antzeko bat sortuz. Bertan jarri zituzten egitura guztiak lurrez egindakoak omen ziren.
Zein da arkeologia-lan hauen helburua? Helburu nagusia lehen balorazio bat egitea zen, gotorlekuak duen arkeologia-potentziala ezagutu ahal izateko. Indusketa lanetan egin genituen lehen zundaketen artean frontea edo ‘parapetoa’ aurkitu genuen. Bertan, soldaduek lubaki antzeko bat eraiki zuten arerioei aurre egin ahal izateko. Berau azaleratu genuen. Zoritxarrez, karlisten garaiko materialak ez dira agertu baina Gerra Zibileko bala-zorro ugari aurkitu dugu gure lanetan. Aurkikuntza benetan interesgarria izan da, horrek esan nahi duelako leku berean gatazka bi gertatu direla historian zehar.
Ollarganen egindako zundaketa bat // Geuria
Gotorlekuaren zein beste bazter aztertu zenituzten? Laugarren zundaketatik hegoalderantz gotorlekuaren zuloa atzeman zitekeen, maldan behera. Uste dugu bertatik eraikinaren komunikazioa igaro zitekeela eta soldaduak bertatik babestuagoak igaroko zirela.
Zenbat denbora eman zenituzten zundaketa bakoitzean? Lauzpabost egun, gutxi gorabehera, zundaketako lursailaren arabera. Leku batzuetan ez genuen kasik objekturik topatu. Laugarren zundaketan, esaterako, bala-zorro ugari topatu genituen. Zulotik gertu kokatutako leku horretan kontzentrazioa benetan handia izan zen.
Hainbat pertsona ibili zarete lanean bertan. Nolako lantaldea duzu? Bertan lanean ibili ziren profesionalak Bizkaiko Foru Aldundiak urtero arkeologia lanak sustatzeko ematen duen diru-laguntza bati esker aritu ziren. Guk bertan aurkeztu genuen proiektu hau eta finantziazioa eskuratu genuen. Lantaldea Euskal Herriko Unibertsitateko Ondare Eraikiari buruzko Ikerketa Taldean oinarrituta (GPAC) dago. Bertan daukagu lan-basea. Ollarganen profil ezberdin askotako profesionalak ditugu: zaharberritzaile bat, arkeologia-teknikariak eta zenbait ikasle ere badaude Ollarganeko proiektuan lanean. Aurreko indusketetan elkarrekin egin dugu lan eta normalean lantalde horrekin egiten ditugu gai honekin lotutako indusketa gehienak.
Nolako aurkikuntzak egin dituzue Ollarganen? Gotorlekuan genuen material gehiena Gerra Zibilekoa izan zen: Mauser zorroak, kargadore gidak… 7,92 x 57 kalibreko Mauser munizioa topatu dugu batez ere bertan. Objektu kontzentrazioa oso handia izan da baina baita 11 x 59mmko Grass fusilen munizioa ere. Borroka latzak bizi izan ziren Ollarganen, baina ez hori bakarrik: Basaurin aurkitutako munizioaren ia %100a Nazien garaiko zorroak eta kargagailu-gidak ditugu laborategiko emaitzek hala erakusten baitute. Kartutxo eta baletan Alemaniako munizio lantegien izenak ageri dira: Polte Armaturen und Maschinenfabrik AG (Magdeburgo), Deutsche Waffen und Munitionsfabrik AG (Berlin-Borsiwalde), Metallwarenfabrik Treuenbrietzen GmbH (Sebalhdhushof), Metallwerk Wolfenbüttel GmbH (Wolfenbüttel), Deutsche Waffen und Munitionsfabrik (Berlin), Draht und Metallwarenfabrik GmbH (Salzwedel), Hugo Schneider A. G. (Leipzig), Dynamit Nobel A. G (DAG), Empelde (Hannover), KAA0147 Geco (Alemania), Manfred Weiss Patronenfabrik (Budapest), Rheinisch-Westfalische Sprengstoff A.G (Nurenberg) eta Zbrojovka Brno, závod Povázská (Bystrica). Zorroak eta kargadore giden fabrikazio urteak 1935 eta 1936 izan ziren. Ondorioz, esan dezakegu Frankistek alemaniarren laguntza armamentistikoa izan zutela.
Zer egin duzue aurkikuntza horiekin guztiekin? Bizkaiko Arkeologia Museora eraman ditugu (Mallona Galtzada, 2, Bilbo), edonork ikusi ahal izateko.
Eta proiektu honen ostean zer? Ni printzipioz tesia bukatzen nabil, eta 2023ko udaberrira edo udara arte ez dugu beste kanpoko lanik egiteko aurreikuspenik, momentuz.
Gerra Zibileko kartutxoak eta balak, Ollarganen aurkituak // Geuria
☉ Basauri
Basauriko EH Bilduk osoko zuzenketa aurkeztu dio udal gobernu taldearen aurrekontu proposamenari
Basauriko udal gobernu taldeak 2025eko aurrekontu proposamena aurkeztu zuen azaroaren 21ean: guztira 65,8 milioi euro kudeatuko ditu Basauriko Udalak, aurten baino 3 milioi gehiago (% 5,3 gehiago).
Oposizioak gaur arte du epea proposamenari zuzenketak aurkezteko, eta Basauriko EH Bildutik jakinarazi dutenez, osoko zuzenketa bat aurkeztuko dute.
“Kontu horiek ia 66 milioira iristen dira, eta kopuru horren % 3,7 baino ez da inbertsioetarako. Kopuru hori urte askotan geldirik egon da, eta, adibidez, aurreko urtearekin alderatuta, % 13 jaitsi da, eta hori larria iruditzen zaigu hainbat arrazoirengatik. Gure ustez, jaitsiera hori gastu arrunten gorakadaren ondorioa da, diru-sarrera propioak erruz agortzen baitituzte”, diote koalizio ezkertiarretik.
Inbertsio-proposamenek “aldaketa sakonik ez” dakartela salatu dute: “Esate baterako, gure enpresa aukeraguneen garapena edo pertsona ahulenen gizarte-babesean sakontzea. Adibide gisa, Arizko zubi bat edo eserlekuak dituzten estalitako eremuak sortzea proposatzen da, ekitaldian zehar partidak egiteko egokiagoak direnak”.
“Inkoherentziak” daudela ere adierazi du EH Bilduk: “Adibide gisa, gehiago bideratzen da prentsa eta aldizkarietara etxerik gabeko pertsonei edo Janabideri laguntzera eta pertsona ahulei elikagaiak banatzera baino”.
“Maniobra tarte txikia”
“Agerikoa da oposizioa osatzen duten alderdiei maniobra tarte txikia uzten zaiela, aurrekontua oso doitua dagoelako. Baina horren bueltan, eta diru erabilgarria azaleratzen den neurrian, orduantxe heltzen zaie Udalaren beharrei. Hori bai, gainerako alderdi politikoak kontuan hartu gabe, aldez aurretik horiei beren proposamenei uko egin dietelako”, diote.
Oposizioaren proposamenik sartu nahi ez izatea salatu dute EH Bildutik: “Gobernu-taldeak benetan proposamenak sartu nahi izan balitu, formulak egon badaude. Hala nola, zirriborroa itxi baino lehen, gainerako udal taldeekin hitz egin; partida bat alderdientzat eurentzat gorde, aurrekontu partehartzaileetarako 400.000 euro gordetzen dituen bezala, edo akordio politiko bat lortu, urtean zehar gure ideiak txertatzeko aukera emango diguna, beraiek beraien proposamenekin egiten duten bezala. Baina uko egiten die, gehiengo absolutuak ematen dion lasaitasunagatik, beharbada”.
“Horregatik, oraingoan, eta hainbat urtez gure proposamenak sartzen saiatu ondoren, ez dugu parte hartuko “iragarritako heriotza” honetan, eta osoko zuzenketa hau aurkeztuko dugu kontuak itzultzeko eskatuz”, diote.
Hala eta guztiz ere, adostasunetara heltzeko “prest” daudela adierazi dute koalizio ezkertiarretik: “Osoko zuzenketa hau erretiratu dezakegu eta aurrekontuari aurka ez egitea eskaini dezakegu, akordio baten truke, non, modu eraikitzailean, gure ideiak eman ahal izango ditugun diruzaintzako geldikinen erabilgarritasunean oinarrituta. Beraz, badaude formulak, espero dezagun borondatea ere egotea”.
Auto batek istripua izan du Basauriko sarreran, Arizko zubiaren ondoan. Taberna baten ondoan dagoen barandaren kontra jo du eta bertan dagoen banku bat hondatu du.
Hala ere, Udaltzaingoak GEURIAri baieztatu dionez ez da zauriturik egon. Autoaren gidaria anbulatoriora eraman dute.
Auto pilaketak izan dira Basaurira sartzeko, baina dagoeneko trafikoa arina da. Udaltzainak trafikoa zuzentzen egon dira.
Basauriko Kultur Etxeak 4 eta 6 urte bitarteko umeei zuzendutako Gabonetako Ludoteka zerbitzua eskainiko du abenduaren 23an, 26an, 27an eta 30ean eta urtarrilaren 2an eta 3an.
Zehazki, zerbitzua San Migel, Ibaigane eta Pozokoetxeko Kultur Etxean eta Basozelai eta Kareaga Gizarte Etxeetan garatuko da goizetan, 10:00etatik 13:00etara bitartean.
Eskaintza 2018 eta 2020 bitartean jaiotako haurrei dago zuzenduta, eta izena emateko epea zabalik dago abenduaren 13ra bitartean.
Guztira 60 plaza eskainiko dituzte, eta zozketa bidez esleituko dituzte. “2024-2025 ikasturtean Basauriko ludoteka zerbitzua erabiltzen duten familiek izango dute lehentasuna”, zehaztu dute Kultur Etxeko ordezkariek. Onartutakoen zerrenda abenduaren 18an argitaratuko du Kultur Etxeak.
Gabonetako Ludoteka zerbitzuko prezioa 25 eurokoa da. “Beherapenak ere egongo dira DSBE edo GGI jasotzen duten familientzat: % 75eko deskontua aplikatuko zaie, alegia”, diote. Era berean, hiru seme-alaba dituzten familia ugariei % 25eko deskontua ezarriko diete, eta lau seme-alaba edo gehiago dituzten familiei % 40koa.
☉ Basauri
Jon Arretxe basauriarrak Touré detektibearen hamaikagarren liburua aurkeztu du: ‘Zenbaki gorriak’
Durangoko Azokan aurkeztuko du bere azken nobela Arretxek. Gainera, liburuak sinatzen ere ibiliko da idazle basauriarra
Jon Arretxe idazle basauriarrak argitaratu du Touré detektibearen hamaikagarren nobela: ‘Zenbaki gorriak’ (Erein, 2024).
Azaroaren 28an aurkeztu zuen liburu berria Arretxek Donostiako udal liburutegian eta Durangoko Azokan ere aurkezpena egingo du: abenduaren 6an, ostiralez, izango da 19:30etik 20:00etara Ahotsenean.
Liburu berria aurkezteaz gain, liburuak sinatzen ere ibiliko da Arretxe Durangoko Azokan, Erein argitaletxearen standean: abenduaren 5ean, 6an, 7an eta 8an, 11:00etatik 14:00etara eta 16:30etik 20:00etara.
Touré detektibearen sagan hauek dira idazle basauriarrak publikatu dituen nobelak: ‘19 kamera’ (Erein, 2012), ‘612 euro’ (Erein, 2013), ‘Hutsaren itzalak’ (Erein, 2014), ‘Estolda jolasak’ (Erein, 2015) ‘Sator lokatzak’ (Erein, 2016), ‘Ez erran deus’ (Erein, 2018), ‘Mesfidatu hitzez’ (Erein, 2019), ‘Dortokaren begirada’ (Erein, 2021), ‘Lyrica Garaia’ (Erein, 2022), ‘Musker amarruak’ (Erein, 2023) eta azkena ‘Zenbaki gorriak’ (Erein, 2024).
11 liburu, 12 urte
Hau da ‘Zenbaki gorriak’ liburuaren sinopsia:
Hamabi urte igaro dira Mahamoud Touré Bilboko Afrika Txikira heldu zenetik, familia Burkina Fason utzita eta amets berrien alde borrokatzeko prest. Horretarako Saharako basamortua zeharkatu behar izan zuen, eta Gibraltarko itsasartea igaro. Baina denboraren poderioz, emaztea eta seme-alabak, etorkizun oparoko promesa hutsalez nazkaturik, ahaztu egin ziren Touréz, eta burkinarra zurrunbilo iraunkor batean sartu zen non ilunak askoz gehiago diren argiak baino.
Aurreko nobelan Las Palmasen egon ondoren, oraingo honetan patuak Bartzelonara darama Touré. Hor, denbora soberan izango du ihesaldi etengabea bilakatu zaion bizitzaz hausnartzeko, bizi izandako esperientzia gogorrak eta egindako okerrak mamurtzeko, eta inoiz baino astunago sentituko du bakardadearen pisua. Bere lagun leial Osman, Xihab eta Kristina (Sa Kené) jada ez dauzka ondoan, eta inoiz imajinatuko ez zituen gauzak egin beharko ditu bizirik irauteko, degradazio-maila beherenera iristeraino.
Jon Arretxek argazki gordina eskaintzen digu Zenbaki gorriaken Bartzelonako turismo-leku ederren azpian gordetzen den errealitatearena, eta agerian uzten digu paperik gabeko etorkinek, etxebakoek, txiroenek… non bilatzen duten babesa. Eleberri bizigarri bezain gogorra da Touréren hamaikagarrena, estilo zintzokoa, sagako besteetan bezala Europa diruduneko baztertuen azpi mundua erakusten duena.
Solobarriako plazako karpak 100 lagun baino gehiago elkartu ditu gaur goizean, Euskararen Eguna dela eta antolatutako Mintzodromoan. Bertan izan dira Euskaltegiko ikasle eta irakasleak, Berbalagunak, Basauri ikastetxeko ikasle eta irakasleak eta udal ordezkariak, hiru mintzagaien inguruan berba egiten: gaur egungo bizitzaren erritmo azkarraz, urak har ditzakeen eremuetan eraikitzeaz eta fake news fenomenoaren inguruan.
Euskararen egunak giro ederra ekarri du Solobarriako Mintzodromora eta bertako partaideak gogoz aritu dira istorioak euskara hutsean elkarbanatuz.
Hego Uribeko eta Kurdistango musikariek emanaldia eskainiko dute Durangoko Azokan
‘Txapel’ek ‘Izarrak eta Haitzak’ liburua aurkeztuko du Pou anaiekin, Durangon
Arrigorriagako Gazteguneak Gabonetako irteera antolatu du Donostiako izotz pista eta ihes gelara
Argazkiak / Euskara ahoan, 120 lagunek hartu dute parte Galdakaoko Mintzodromoan
Argazkiak / Tortilla, indabak eta giro bikaina Usansoloko jaietako herri bazkarian
Argazkiak / ‘Konponbidea ez bazara, arazoa zara’ lemapean manifestazioa egin dute A25ean Galdakaon
Bideoa / Zein da euskarak duen hitzik politena? Galdakaon erantzun dute!
Bideoa / Olentzeroren eta Mari Domingiren etxea zabalik dago jada Basaurin!
