☉ Basauri
Basauriko hamaikak: ikusezintasunetik ikusgarritasunera
60. eta 70. hamarkada bitartean abortatzeagatik Basauriko 11 emakume epaitu zituzten 80. hamarkadan. Ibilbide kronologiko baten bidez gertatutakoa azalduko dizuegu.
Geuria #087 Monografikoan argitaratutako elkarrizketa
“Gure Gerrak. Hego Uribe eskualdean ditugun aldarrikapen, hausnarketa eta ekintza ezberdinen solasaldiak”
Irakurri osorik PDFan
Historia kolektiboan mugarri izan diren istorio ikusezinak daude. ‘Basauriko hamaikak’ kasua horietako bat izan zen. Gaur egun herritar gehienek dakite zerbait kasu horri buruz —egongo dira beste batzuk gaiaz ezer ez dakitenak—, baina momentu batean istorio ikusezina izan zen. Basauriko Kareaga langile auzoko etxekoandra xume batzuk ziren protagonistak: abortatzeagatik eta abortatzen laguntzeagatik epaituak izan ziren 1976. eta 1985. urteen artean. Basauriko hamaiken epaiketak —gerora Bilboko hamaikak izenez ezagunak— mota eta klase sozial guztietako emakumeak biltzea lortu zuen, eta babes handia jaso zuen estatuan, baita nazioartean ere. Mugimendu Feministaren sare sendoa sortu zen, eta Isabel Cadenas Cañón kazetari basauriarrak GEURIAri emandako elkarrizketa batean adierazi zuenez, “Basauriko hamaika emakume haiei esker mugimendu feminista gaur egun ezagutzen duguna da”. Emakume horien lekukotza anonimotasunean mantendu da beti. Eta hala izaten jarraitzen du, izan ere, beti jakin izan dute hau ez dela beren historia bakarrik, emakume guztien amatasunaren gaineko eskubideen historia baizik.
1968-1974
ABORTUAK
1968. eta 1974. urteen artean Basauriko Kareaga auzoko 33 eta 46 urte bitarteko 11 emakumek abortatu egin zuten. Abortuak ilegalak ziren orduan. Familiako amak ziren. Ahalmen ekonomiko gutxiko emakumeak, langileak, gehienak etorkinak izandakoak. Ez zuten baliabide ekonomikorik Londresera edo beste herrialderen batera abortatzera joateko. Bere egoera ekonomikoa oso zaila zen eta ez zegoen metodo antisorgailurik. Gainera, ezin zuten seme-alaba gehiagorik izan; kasu batzuetan, emakume batzuek osasun-arazoak zituzten seme-alabak izan zituzten. Horregatik erabaki zuten ezkutuan abortatzea. Abortatzeko baliabide kimiko edo mekanikoak erabiltzen zituzten, hala nola, xaboi-ura eta perrexila eta erruda bezalako landareak, batzuetan abortista baten laguntzarekin.
1976
ATXILOKETAK
1976an poliziak emakume bat atxilotu zuen abortuak egiteagatik, baita haren alaba ere, bere amari laguntzeagatik eta abortatzeagatik. Deklaratu ondoren, Basauriko bederatzi emakume atxilotu zituzten abortatzeagatik eta gizon bat, beste emakume bat abortatzera bultzatzeagatik. Atxiloketak 1976ko Basauriko jaietan izan ziren, urriaren 9an.
Egun horretan, polizia akusatuen etxeetara joan zen, abortuak eragiten zituen emakume bat ezagutzen ote zuten galdetuz. Jarraian, poliziak emakumeak komisariara eraman zituen emakume horri buruz hitz egiteko. Bi orduko kontua izango zena hiru eguneko atxiloketa bihurtu zen. Poliziak jakinarazi zien atxilotuta zeudela abortatzeagatik. Abortuak egin zizkien emakumeak aitortu eta haien izenak esan zituen. Hiru egun eman zituzten giltzapean, kanpokoekin komunikaziorik izan gabe. Gehienak amak ziren, eta seme-alabak senitartekoen edo auzolagunen ardurapean utzi behar izan zituzten. Abortuak egin zituen emakumeak zazpi hilabete egin zituen kartzelan, eta abortua eragin zuen gizonak, bi urte. Emakume gehienek Bilboko bulego laboralista baten laguntza eskatu zuten euren kasuak eramateko.
Atxiloketetatik gaur egunera emakume horien anonimotasuna mantendu da. Estigmatizatutako emakumeak ziren, lotsa sentitzen zuten, ez zuten eszena publikoan parte hartu nahi, mugimendu feministak egin zutena gaizki ez zegoela esan arren. Anonimotasuna oso sinbolo garrantzitsua zen, aseta ez zeuden beharrak irudikatzeko, adibidez. Epaiketara arte Basauriko herritarrek ez zuten kasu honen berri izan. Emakumeak, etxekoandreak, langile-auzo batekoak eta langile-herri batekoak ziren.
1982
EPAIKETA
Francoren diktaduraren ondoren, Espainiako gizarteak aurrera egin zuen gai sozial eta kulturaletan, baina sistema judizial eta politikoa zaharkituta geratu zen. Prozesua hiru urtez geldirik egon ostean, 1979ko maiatzaren 31n epaiketa deitu zuten, baina bertan behera utzi zuten kalifikazio ezagatik. Une horretan Isabel Otxoa abokatu eta mugimendu feministako kideak lankide batzuen bidez ezagutzen zuen kasua, eta Bizkaiko Emakumeen Asanbladari (BEA) helarazten zion informazioa. 1979ko Bilboko jaietan epaiketei buruzko informazioa jasotzen zuen triptiko bat kaleratu zuen BEAk eta gaiak oihartzun handia izan zuen komunikabideetan. Atzeratutako epaiketan, emakumeetako bat auzi-iheslari deklaratu zuten; hala ere, mugimendu feministak hamaika emakumeren kopurua mantendu zuen amaierara arte. 1979ko urriaren 26an bigarren zitazioa deitu zuten, baina hori ere bertan behera geratu zen. Manifestazioak egiten hasi ziren orduan. Hirugarren epaiketa saiakera 1981eko ekainaren 16an izan zen, bi urte geroago, baina berriro bertan behera geratu zen.
Basauriko 11etaik lauk gutun hau publikatu zuten Egin egunkarian, 1981eko ekainaren 10ean
Azkenik, epaiketa 1982ko martxoaren 16an egin zen. 12 orduko epaiketa izan zen; 12 orduko protestak epaitegiaren aurrean. Epaiak bi aurrekari progresista zituen: batetik, emakumearen bizitza lehenetsi zen umekiarenaren aurretik; izan ere, abokatuek froga zientifikoekin argudiatu zuten haurdunaldiaren hiru hilabeteak baino lehen ez zegoela bizitzarik; eta, bestetik, lehen aldiz alde batera utzi zen emakumeak haurdun zeudela hilekoaren lehen faltan. Auzipetuetako sei absolbitu zituzten, eta beste bi premia-egoeratzat jo zituzten; abortuak egin zituen emakumea eta abortatzen lagundu zuen gizona kondenatu zituzten. Mugimendu feministak lorpentzat jo zuen 1982ko epaia. Isabel Otxoa abokatuak azaldu zuenez, epaiketa irabazteaz gain, abortatzeko eskubidea ere asko legitimatu zen. Indar judizialei eta politikoei presioa egitea lortu zen, eta mugimendu indartsu handia sortu zen.
Fiskalak 82ko epaia errekurritu eta inpugnatzeko eskatu zuen, ados ez zegoelako. Gorenak helegitea onartu eta akusatuetako lau absolbitu zituen, eta isunak eta kartzela zigorra ezarri zien gainerako akusatuei. Auzitegi Konstituzionalak epaia berretsi zuen. Azkenean, indultuak ezarri zitzaizkien akusatu guztiei.
Espainian sortu zen eztabaida sozialari esker, feminismotik egindako diskurtsoetatik harago, gizartea hasi zen ulertzen beharrezkoa zela sexua eta ugalketa bereiztea. Egia da abortuagatik akusatutako emakumeak defendatzeko erabilitako argudioek zerikusia izan zutela euren baliabide ekonomikoen urritasunarekin eta emakume horiek lehendik zuten seme-alaba kopuruarekin. Hala ere, urteek aurrera egin ahala, abortatzeagatik akusatutako emakumeek beraiek aitortzen zuten gutun batean seme-alabak izatea edo ez erabakitzeko eskubidearen garrantzia, inolako premisarik gabe.
1985
ABORTUAREN LEGEA
82ko epaiak feminismoari ekarri zion garaipena azaldu zuen mugimendu feministak, eta azken urteetan eliza katolikoak eta eskuineko alderdiek abortatzeko eskubidearen aurkako diskurtso erreakzionarioa egin zutela, justiziari presio handia eginez. Bizkaiko Emakumeen Asanbladak ebatzi zuen Auzitegi Gorenaren eta Konstituzionalaren aurreko epaiketak Espainiako jurisprudentzian zegoen kaosaren ondorio izan zirela.
1985eko kondena, 1975eko eta 1977ko indultuak eta 1985eko abortuaren lege berria alderdi guztiekin betetzen saiatzeko ekintzak izan ziren. Alde batetik, Auzitegi Konstituzionalaren epaiak urte horietan indarrean zeuden legeak betetzen zituen; geroago, indultuek geldiarazi egiten zuten abortuak eragin zituen emakumea kartzelan sartzea; eta, azkenik, 85eko Abortuaren Lege berriak emakumeei lagundu nahi zien abortua zigor kodetik kenduz, hiru kasutan bakarrik: haurdun dagoenarentzat arrisku larria; bortxaketa jasan izana, haurdunaldiko hamabi astera arte; eta umekia tara fisiko edo psikiko larriekin egotea.
2010-2022
GAUR EGUN
Hala ere, 1985eko Legeak ez zituen bete emakumeei erabakitzeko eskubidea bermatzeko beharrezko baldintzak. Beraz, hogeita bost urte geroago, Lege berri baten proiektuak bultzada hartu zuenean, mugimendu feministak beste kanpaina bat gidatu zuen, neurri handi batean feministek Bilboko abortu-epaiketetan egindako lanean oinarrituta. Horrek erakusten du abortu-epaiketak bezalako gertaera garrantzitsu eta oihartzun handikoa orainaldian kontuan hartu beharreko gertaera dela, orduko indarra berreskuratzen laguntzen duelako eta etorkizunean borroka zuzentzeko gidari gisa balio duelako.
Argazkia: Emma Guliani, Pexels
2010eko Lege Organikoaren xedea da oinarrizko eskubideak bermatzea sexu-osasunaren eta ugalketa-osasunaren esparruan, Osasunaren Mundu Erakundeak ezarrita, haurdunaldia borondatez eteteko baldintzak arautzea eta botere publikoen betebeharrak ezartzea. Haurdunaldiaren lehen 14 asteetan eragindako abortuaren praktika despenalizatzea zehazten zen. Denbora horretan, emakumeak erabaki libre eta informatu bat hartu ahal izango zuen haurdunaldia eteteari buruz. Gainera, haurdunaldia borondatez eteteko aukera 22. astera arte luzatzeko aukera zegoen, “amaren edo umetokiaren bizitza edo osasunerako arrisku larriak” zeudenean. 2012an, PPren gobernuak 2010eko Abortuaren Legea erreformatzeko asmoa iragarri zuen, 1985eko eredura itzultzeko. Azkenik, 2015ean, PPk onartu zuen 16 eta 17 urtetik beherakoek gurasoen baimena behar izatea abortatu ahal izateko. 2022ko maiatzean, gobernu sozialistak lege-proiektu bat onartu zuen, abortua zentro publikoetara eramateko, 16 urtetik aurrerako emakumeek tutoreen baimenik gabe abortatzeko baimena izateko edota lehen aldiz hilekoaren osasunerako eskubidea aitortzeko. Proposamenak Legebiltzarreko izapideetatik igaro behar du indarrean sartu aurretik.
☉ Basauri
Basauriko EH Bilduk osoko zuzenketa aurkeztu dio udal gobernu taldearen aurrekontu proposamenari
Basauriko udal gobernu taldeak 2025eko aurrekontu proposamena aurkeztu zuen azaroaren 21ean: guztira 65,8 milioi euro kudeatuko ditu Basauriko Udalak, aurten baino 3 milioi gehiago (% 5,3 gehiago).
Oposizioak gaur arte du epea proposamenari zuzenketak aurkezteko, eta Basauriko EH Bildutik jakinarazi dutenez, osoko zuzenketa bat aurkeztuko dute.
“Kontu horiek ia 66 milioira iristen dira, eta kopuru horren % 3,7 baino ez da inbertsioetarako. Kopuru hori urte askotan geldirik egon da, eta, adibidez, aurreko urtearekin alderatuta, % 13 jaitsi da, eta hori larria iruditzen zaigu hainbat arrazoirengatik. Gure ustez, jaitsiera hori gastu arrunten gorakadaren ondorioa da, diru-sarrera propioak erruz agortzen baitituzte”, diote koalizio ezkertiarretik.
Inbertsio-proposamenek “aldaketa sakonik ez” dakartela salatu dute: “Esate baterako, gure enpresa aukeraguneen garapena edo pertsona ahulenen gizarte-babesean sakontzea. Adibide gisa, Arizko zubi bat edo eserlekuak dituzten estalitako eremuak sortzea proposatzen da, ekitaldian zehar partidak egiteko egokiagoak direnak”.
“Inkoherentziak” daudela ere adierazi du EH Bilduk: “Adibide gisa, gehiago bideratzen da prentsa eta aldizkarietara etxerik gabeko pertsonei edo Janabideri laguntzera eta pertsona ahulei elikagaiak banatzera baino”.
“Maniobra tarte txikia”
“Agerikoa da oposizioa osatzen duten alderdiei maniobra tarte txikia uzten zaiela, aurrekontua oso doitua dagoelako. Baina horren bueltan, eta diru erabilgarria azaleratzen den neurrian, orduantxe heltzen zaie Udalaren beharrei. Hori bai, gainerako alderdi politikoak kontuan hartu gabe, aldez aurretik horiei beren proposamenei uko egin dietelako”, diote.
Oposizioaren proposamenik sartu nahi ez izatea salatu dute EH Bildutik: “Gobernu-taldeak benetan proposamenak sartu nahi izan balitu, formulak egon badaude. Hala nola, zirriborroa itxi baino lehen, gainerako udal taldeekin hitz egin; partida bat alderdientzat eurentzat gorde, aurrekontu partehartzaileetarako 400.000 euro gordetzen dituen bezala, edo akordio politiko bat lortu, urtean zehar gure ideiak txertatzeko aukera emango diguna, beraiek beraien proposamenekin egiten duten bezala. Baina uko egiten die, gehiengo absolutuak ematen dion lasaitasunagatik, beharbada”.
“Horregatik, oraingoan, eta hainbat urtez gure proposamenak sartzen saiatu ondoren, ez dugu parte hartuko “iragarritako heriotza” honetan, eta osoko zuzenketa hau aurkeztuko dugu kontuak itzultzeko eskatuz”, diote.
Hala eta guztiz ere, adostasunetara heltzeko “prest” daudela adierazi dute koalizio ezkertiarretik: “Osoko zuzenketa hau erretiratu dezakegu eta aurrekontuari aurka ez egitea eskaini dezakegu, akordio baten truke, non, modu eraikitzailean, gure ideiak eman ahal izango ditugun diruzaintzako geldikinen erabilgarritasunean oinarrituta. Beraz, badaude formulak, espero dezagun borondatea ere egotea”.
Auto batek istripua izan du Basauriko sarreran, Arizko zubiaren ondoan. Taberna baten ondoan dagoen barandaren kontra jo du eta bertan dagoen banku bat hondatu du.
Hala ere, Udaltzaingoak GEURIAri baieztatu dionez ez da zauriturik egon. Autoaren gidaria anbulatoriora eraman dute.
Auto pilaketak izan dira Basaurira sartzeko, baina dagoeneko trafikoa arina da. Udaltzainak trafikoa zuzentzen egon dira.
Basauriko Kultur Etxeak 4 eta 6 urte bitarteko umeei zuzendutako Gabonetako Ludoteka zerbitzua eskainiko du abenduaren 23an, 26an, 27an eta 30ean eta urtarrilaren 2an eta 3an.
Zehazki, zerbitzua San Migel, Ibaigane eta Pozokoetxeko Kultur Etxean eta Basozelai eta Kareaga Gizarte Etxeetan garatuko da goizetan, 10:00etatik 13:00etara bitartean.
Eskaintza 2018 eta 2020 bitartean jaiotako haurrei dago zuzenduta, eta izena emateko epea zabalik dago abenduaren 13ra bitartean.
Guztira 60 plaza eskainiko dituzte, eta zozketa bidez esleituko dituzte. “2024-2025 ikasturtean Basauriko ludoteka zerbitzua erabiltzen duten familiek izango dute lehentasuna”, zehaztu dute Kultur Etxeko ordezkariek. Onartutakoen zerrenda abenduaren 18an argitaratuko du Kultur Etxeak.
Gabonetako Ludoteka zerbitzuko prezioa 25 eurokoa da. “Beherapenak ere egongo dira DSBE edo GGI jasotzen duten familientzat: % 75eko deskontua aplikatuko zaie, alegia”, diote. Era berean, hiru seme-alaba dituzten familia ugariei % 25eko deskontua ezarriko diete, eta lau seme-alaba edo gehiago dituzten familiei % 40koa.
☉ Basauri
Jon Arretxe basauriarrak Touré detektibearen hamaikagarren liburua aurkeztu du: ‘Zenbaki gorriak’
Durangoko Azokan aurkeztuko du bere azken nobela Arretxek. Gainera, liburuak sinatzen ere ibiliko da idazle basauriarra
Jon Arretxe idazle basauriarrak argitaratu du Touré detektibearen hamaikagarren nobela: ‘Zenbaki gorriak’ (Erein, 2024).
Azaroaren 28an aurkeztu zuen liburu berria Arretxek Donostiako udal liburutegian eta Durangoko Azokan ere aurkezpena egingo du: abenduaren 6an, ostiralez, izango da 19:30etik 20:00etara Ahotsenean.
Liburu berria aurkezteaz gain, liburuak sinatzen ere ibiliko da Arretxe Durangoko Azokan, Erein argitaletxearen standean: abenduaren 5ean, 6an, 7an eta 8an, 11:00etatik 14:00etara eta 16:30etik 20:00etara.
Touré detektibearen sagan hauek dira idazle basauriarrak publikatu dituen nobelak: ‘19 kamera’ (Erein, 2012), ‘612 euro’ (Erein, 2013), ‘Hutsaren itzalak’ (Erein, 2014), ‘Estolda jolasak’ (Erein, 2015) ‘Sator lokatzak’ (Erein, 2016), ‘Ez erran deus’ (Erein, 2018), ‘Mesfidatu hitzez’ (Erein, 2019), ‘Dortokaren begirada’ (Erein, 2021), ‘Lyrica Garaia’ (Erein, 2022), ‘Musker amarruak’ (Erein, 2023) eta azkena ‘Zenbaki gorriak’ (Erein, 2024).
11 liburu, 12 urte
Hau da ‘Zenbaki gorriak’ liburuaren sinopsia:
Hamabi urte igaro dira Mahamoud Touré Bilboko Afrika Txikira heldu zenetik, familia Burkina Fason utzita eta amets berrien alde borrokatzeko prest. Horretarako Saharako basamortua zeharkatu behar izan zuen, eta Gibraltarko itsasartea igaro. Baina denboraren poderioz, emaztea eta seme-alabak, etorkizun oparoko promesa hutsalez nazkaturik, ahaztu egin ziren Touréz, eta burkinarra zurrunbilo iraunkor batean sartu zen non ilunak askoz gehiago diren argiak baino.
Aurreko nobelan Las Palmasen egon ondoren, oraingo honetan patuak Bartzelonara darama Touré. Hor, denbora soberan izango du ihesaldi etengabea bilakatu zaion bizitzaz hausnartzeko, bizi izandako esperientzia gogorrak eta egindako okerrak mamurtzeko, eta inoiz baino astunago sentituko du bakardadearen pisua. Bere lagun leial Osman, Xihab eta Kristina (Sa Kené) jada ez dauzka ondoan, eta inoiz imajinatuko ez zituen gauzak egin beharko ditu bizirik irauteko, degradazio-maila beherenera iristeraino.
Jon Arretxek argazki gordina eskaintzen digu Zenbaki gorriaken Bartzelonako turismo-leku ederren azpian gordetzen den errealitatearena, eta agerian uzten digu paperik gabeko etorkinek, etxebakoek, txiroenek… non bilatzen duten babesa. Eleberri bizigarri bezain gogorra da Touréren hamaikagarrena, estilo zintzokoa, sagako besteetan bezala Europa diruduneko baztertuen azpi mundua erakusten duena.
Solobarriako plazako karpak 100 lagun baino gehiago elkartu ditu gaur goizean, Euskararen Eguna dela eta antolatutako Mintzodromoan. Bertan izan dira Euskaltegiko ikasle eta irakasleak, Berbalagunak, Basauri ikastetxeko ikasle eta irakasleak eta udal ordezkariak, hiru mintzagaien inguruan berba egiten: gaur egungo bizitzaren erritmo azkarraz, urak har ditzakeen eremuetan eraikitzeaz eta fake news fenomenoaren inguruan.
Euskararen egunak giro ederra ekarri du Solobarriako Mintzodromora eta bertako partaideak gogoz aritu dira istorioak euskara hutsean elkarbanatuz.
Hego Uribeko eta Kurdistango musikariek emanaldia eskainiko dute Durangoko Azokan
‘Txapel’ek ‘Izarrak eta Haitzak’ liburua aurkeztuko du Pou anaiekin, Durangon
Arrigorriagako Gazteguneak Gabonetako irteera antolatu du Donostiako izotz pista eta ihes gelara
Argazkiak / Euskara ahoan, 120 lagunek hartu dute parte Galdakaoko Mintzodromoan
Argazkiak / Tortilla, indabak eta giro bikaina Usansoloko jaietako herri bazkarian
Argazkiak / ‘Konponbidea ez bazara, arazoa zara’ lemapean manifestazioa egin dute A25ean Galdakaon
Bideoa / Zein da euskarak duen hitzik politena? Galdakaon erantzun dute!
Bideoa / Olentzeroren eta Mari Domingiren etxea zabalik dago jada Basaurin!
