Ikastetxeetan ikasleek euskaraz ikasi arren, errealitateak beste zerbait islatzen du: Basauriko, Galdakaoko, Arrigorriagako, Etxebarriko, Ugaoko eta Zaratamoko kaleetan gaztelania da nagusi.
Hego Uribeko herrietan euskararen egoera ez dago bere gailurrik gorenean. Gure eskualdean euskararen erabilera murritza dela esan daiteke. Izan ere, etxetik irten eta normalean entzuten den lehendabiziko hitza gaztelaniazkoa da. Hezkuntza arloan, hala ere, euskararen erabilera indartzeko ahaleginak egiten dira eta D eredua gainontzeko beste ereduen artean gailentzen dela aipatu beharra dago: Basauriko 5.414 ikasleetatik %73,1ak euskara hutsean egiten ditu ikasketak, Galdakaoko 3.732 ikasleen %91k eredu murgilduan ikasten du, Arrigorriagan 1.697 ikasleetatik %89ak, eta Etxebarriko (1.224 ikasle), Ugaoko (356 ikasle) eta Zaratamoko (148 ikasle) eskolek %100ean irakasten dute euskaraz.
Guztira 12.571 ikasle daude Hego Uribeko eskualdean eta horietatik %92,16ak D ereduan egiten ditu ikasketak. Zenbaki horrek ordea ez du islarik errealitatean. Eta hori eskoletan badakite. Horregatik ikastetxe guztiek euskara sustatzeko hainbat kanpaina egiten dituzte, hala nola, Euskaraz Bizi, Euskal Astea, Euskaraz mintza, Asteberdea edo bertsolaritza.
Basauriko Arizko Ikastolak, esaterako, hainbat kanpaina diseinatu ditu ziklo ezberdinetan zabaltzeko. Gainera, ikasketa buruak dioenez, “hemendik kanpo euskaraz egiten diren ekintza guztietan ere parte hartzen dugu, bai Udalak bai Euskarabila elkarteak antolatzen dituzten jardueretan: hala nola, Basaurin Be Bagara eta Euskararen Nazioarteko Egunean. Ikasleak motibatzen saiatzen gara, gero euskara kalean ere erabil dezaten. Basauriko jaietan, ihauterietan eta Gabonetan, besteak beste, euskara bultzatzen dugu”.
Galdakaoko Gandasegi Eskolak, Arrigorriagako Herri Ikastetxeak, Ugaoko Leitoki Ikastolak eta Zaratamoko Eskolak ere euren kanpainak egiten dituzte euskararen erabilera gero eta agerikoagoa izan dadin. Gandasegi Eskolako ikasketa buruaren iritziz, “orain dela urte batzuk euskara eskolako txoko guztietan entzuten zen, baina gaur egun, ez dakigu zergatik, ez da horrenbeste entzuten”. Arrigorriagako Herri Ikastetxeko ordezkariaren esanetan, “umeek ez dute euskara erabiltzen. D ereduan ikasi arren, kostatu egiten zaie eta ez dute euskararen errealitatea ondo ezagutzen”.
Ugaoko Leitoki Ikastolan “gehiengoak euskaraz egiten du”. Hori da, behintzat bertako irakasleek entzuten dutena: “Kalean, ordea, errealitateak beste gauza bat adierazten du eta gaztelania erabiltzen dute normalean. Ugao nagusiki herri erdalduna dela esan daiteke, baina gure aldetik saiatzen gara euskararen erabilera indartzen”. Zaratamoko Eskolari dagokionez, “eskola barruan euskara erabiltzen dute ikasleek, baina nabaritzen da zentrotik ateratzean gaztelaniara pasatzeko joera dutela”.
EUSKARA SUSTATZEKO ESTRATEGIAK
Hego Uribeko ikastetxe gehienek estrategiak pentsatu behar dituzte euskararen erabilerak eskualdean gora egin dezan. Euskaraz Bizi proiektuak urte asko darama Arizko Ikastolaren organigraman, “nahiz eta azken urteotan aldaketa batzuk jasan dituen”. Sistema konduktista bat da eta sarien bitartez umeak inplikatu egiten dituzte euskararen erabilera hedatzeko. Gaur egun, zikloetara gehiago moldatu dute dinamika hau, “baita zikloetan umeek sentitzen dituzten beharretara ere”. “Lehen kanpaina orokorra eta homogeneoa egiten bagenuen ere, urteekin ikusi dugu kanpaina desberdinak egitea aproposagoa dela”, dio Arizko Ikastolako zuzendariak.
Zaratamoko Eskolan ere programa bera erabiltzen dute: “Haur Hezkuntzan Argitxuren pertsonaia erabiltzen dugu eta sariak banatzen ditugu euskaraz aritzen direnen artean. Ikasgelarako jolasak edo pelikulak banatzen ditugu eta noizean behin merendolaren bat antolatzen dugu”.
Gandasegi Ikastetxean “estrategia ugari” dituzte euskararen erabilera gero eta gehiago sustatzeko, “hala nola, euskararen aldeko kanpainak, Euskararen Nazioarteko Egunari begirako jolasak eta dantzak, Euskal astea eta abar luze bat”. Arrigorriagan ere, “mila ekintzen artean”, Asteberdea, Korrika, Ihauteriak eta Olentzero nabarmentzen dituzte. “Umeek euskaraz badakite, baina ez dugu lortzen erabilera indartzea. Baliabideak jartzen dizkiegu, baina gaur egun zaila da den-dena euskaraz entzutea”, dio Herri Ikastetxeko ikasketa buruak.
Leitoki Ikastolan hiru hilabetean behin proiektu ezberdinen bitartez ikasleak saritzen dituzte: “Sarien bitartez umeak motibatzea da gure helburua”. Era berean, Bertsolaritza ikastaroak, Euskal astea bigarren hiruhilekoaren amaieran eta Euskararen Eguna ospatzen dituzte, besteak beste.
HAUR HEZKUNTZA ETA LEHEN HEZKUNTZA
“Umeak zenbat eta txikiagoak izan, orduan eta euskara gehiago entzuten da eurengandik”, eskualdeko zentro guztiek bat egiten dute horrekin: “Txikiagoak direnean errazagoa da euskarara erakartzea eta ekintza gehiago egiten dira eurentzako”. Esate baterako, Arizko Ikastolan ‘Euskaraz Mintza’ kanpainaren barruan abestiak eta jolasak lantzen dituzte umeek monitore baten laguntzarekin. Lehen Hezkuntzari dagokionez, “6. mailan Bertsolaritza eta 5. mailan Antzerkigintza egiten dira”, dio basauriar eskolako ikasketa buruak.
Ikastola horretan Haur eta Lehen Hezkuntzaren arteko banaketa hain nabarmena ez izateko Kidetza proiektua burutzen dute: “6. mailakoek 1. mailakoekin eta 5. mailakoek 5 urtekoekin bikoteak egiten dituzte eta Basauriko jaietan barraketara joaten dira elkarrekin, oporretan postalak bidaltzen dizkiote elkarri eta Ihauterietan dantzak irakasten dizkiete nagusiek txikiei”.
Gandasegi eta Zaratamoko eskolek desberdintasun nabaria ikusten dute haur eta lehen hezkuntzaren artean: “Txikiek eta 3. mailara arteko ikasleak euskaraz gehiago aritzen diren bitartean, nagusiek gutxiago egiten dute”. Arrigorriagako Herri Ikastetxekoak ere uste berekoak dira, baina begi-bistako aldaketa bat sumatzen dute: “Umeak behin eskolatik irtenda, institutuan edo unibertsitatean euskara gehiago erabiltzen da. Kontzientzia kontua dela uste dugu”.
KALEAN GAZTELANIA NAGUSI
Kontzientziari buruz ari garela egoera dexente aldatu da urteek aurrera egin ahala. “Garai batean familiak erdaldunak izan arren, euskaldun aktiboak ziren eta kontzientzia gehiago zuten”, diote Arizko Ikastolatik. “Guraso batzuek umeak ikastolara ekartzen dituzte zentroa bera auzoan dagoelako eta horrela egokitzen zaielako. Halere, nabari dugu gero eta familia euskaldunagoak datozkigula -amak edo aitak edo biek euskaraz ikasi dutela-. Beste gauza bat da gero umeek eta familiek kalean euskara praktikatzen duten edo ez”. Ezaugarri honekin bat egiten du Arrigorriagako eskolak: “Guraso batzuk euskara irakatsi egiten diete seme-alabei eta beste batzuk, ordea, ez hainbeste erdaldunak direlako eta etxean gaztelania erabiltzen dutelako”.
Galdakaotik, Ugaotik eta Zaratamotik adierazi dutenez, kalean ez da garai batean adina euskara entzuten. Gandasegik, Leitokik eta Zaratamoko Eskolak antolatzen dituzten eskolaz kanpoko ekintzetan euskara bultzatzen jarraitzen dute eta monitore euskaldunak kontratatzen dituzte. “Gauza da umeek ez dutela euren artean euskara asko erabiltzen, nahiz eta baliabideak jarri. Duela hamar bat urte orain baino kontzientzia gehiago zuten gurasoek euskararen egoera eta erabilerari buruz”.
Zaratamon eskolak antolatzen dituen ekintzen artean euskal dantzak eta pandero eta trikitixa ikastaroak ere aurki daitezke, “denak euskal kulturarekin harreman zuzena dutenak. Gaur egun, ikasleek ez dute kontzientziarik euskararen egoera larriari buruz. Eskolaren aldetik inplikazioa badago euskara sustatzeko, baina, egia esateko, gurasoen aldetik inplikazio hori ez da hainbestekoa”, dio bertako ikasketa buruak.
