Inteligentzia Artifiziala (IA) muga teknologiko iraultzailea da. Informazioarekin, teknologiarekin eta, azken batean, inguratzen gaituen munduarekin elkarreragiten dugun tresna da. Baina zehazki zer da Inteligentzia Artifiziala? Eneko Etxarri Muñecas (Bilbo, 1980) KZguneko hezitzailea da eta Etxebarriko Zientzia Astean IAri buruzko hitzaldia eskaini zuen. Berarekin izan gara eta solasaldi interesgarria izan dugu IAren inguruan.

Hasteko, eta denok ulertu dezagun, zer da IA?
Edonork ulertuko lukeen azalpena hurrengo izango litzateke: Inteligentzia Artifiziala, makina batek gizakien gaitasun berberak erakusteko duen gaitasuna da, hala nola, arrazonamendua, ikaskuntza, sormena eta planifikatzeko gaitasuna. Adimen artifiziala, jaso duen entrenamenduaren eta erabiltzaileekin izan dituen hartu emanen arabera, bakarrik ikasteko gai den teknologia da.

Algoritmoez osatzen da IA. Zer da algoritmo bat? Besteak beste, Chatbot algoritmoa aipatu zenuen Etxebarriko Zientzia Asteko hitzaldian.
Algoritmoa arazo bat ebaztea ahalbidetzen duen arau multzoa da. Argibide edo urrats hauek datuetan oinarritzen dira. TikTok-en adibidez, bere algoritmoa gomendio sistema bat da, erabiltzaile bakoitzarentzat ahalik eta modurik optimizatuenean edukia pertsonalizatzen saiatzen dena.

Chatbota Adimen Artifizialean oinarritutako softwarea. Denbora errealean elkarrizketak edukitzeko gai da testu-ahots bidez. Banku, aseguru, bidaia edo jatetxeetako webguneetako bezeroarentzako arreta zerbitzuak dira adibiderik argienak. Askotan Chatbot bategaz ari gara hizketan, nahiz eta ez jakin.

Ematen du IA gaur eguneko kontua dela, baina egia esan, aspalditik gizarteratuta dagoen zerbait da.
Askok eta askok ezagutzen dugu Arnold Schwarzeneggerren 1984eko ‘Terminator’ filma. Bertan Skynet delako makina adimen artifizialean oinarritutako makina da, dena kontrolatzeko gai dena. Aurretik, ordea, 1943an, Warren McCullochek eta Walter Pittsek neurona artifizialen eredua aurkeztu zuten. Adimen artifizialaren alorreko lehen proiektutzat hartzen da, nahiz eta terminoa, IA, oraindik existitzen ez zen.

Gure egunerokoan erabiltzen dugu IA nahiz eta askotan kontziente ez izan.
Telefono mugikorra edo smartphonea erabiltzen dugun bakoitzean IA erabiltzen ari gara. Azken finean, makina batek gure egunerokotasunean laguntzen gaitu: eguraldia bilatzen dugunean, GPSa, mapak, aplikazio desberdinak erabiltzean edota mugikorra desblokeatzeko aurpegi ezagutza.
Sare sozialetan ere nabarmena da IAren presentzia. Ortografia zuzentzaileak, Google eta gainontzeko bilatzaileek IA erabiltzen dute. Siri, Alexa, Cortana eta Google Assistant ahots laguntzaileak ere IAren adibide dira. Era berean, domotika eta etxeko tresnetan, publizitate, iragarki eta sarean egiten ditugun erosketen atzean ere badago.

Medikuntzan ere IA erabiltzen hasi direla ere komentatu zenuen. Zein esparrutan? Osakidetzan, adibidez?
Adimen artifiziala medikuntzan ikaskuntza automatikoko ereduak erabiltzean datza, datu medikoak bilatzeko eta osasunaren emaitzak eta pazienteen esperientziak hobetzeko. Informatikaren azken aurrerapenei esker, adimen artifiziala osasungintza modernoaren osagarri bihurtzen ari da. Algoritmoak eta IA bidezko beste aplikazio batzuk erabiltzen dira mediku profesionalei entsegu klinikoetan eta etengabeko ikerketetan laguntzeko. Besteak beste, gaixotasunen detekzioan eta diagnostikoan, gaixotasunaren tratamendu pertsonalizatuetan. Osakidetza ere ari da mundu honetan gero eta gehiago murgiltzen eta IAko hainbat aplikazio erabiltzen ditu gaixotasunei aurre egiteko.

Programa informatikoak eta IA bi kontzeptu desberdin dira, baina zertan desberdintzen dira?
Orokorrean, programa informatiko bat pentsatzen ez duen makina da. Programatutako ekintzak baino ez ditu egiten. Hau da, aginduei erantzuten die: hau gertatzen bada egizu hau edo bestea. Zein da arazoa? Agindu bati erantzuten ez dakienean akats bat dagoela adierazi eta bertan behera geldituko da, ez atzera ez aurrera. Adimen artifizialak, ordea, akats batekin topatuz gero, irtenbideak bilatuko ditu erantzuna lortu arte.

Zeintzuk dira IAren app edo tresnarik nagusienak?
Asko dira, eta egunero gehiago. Adibidez: ChatGPT (munduko elkarrizketa adimen aurreratuena da); Craiyon (zerbait idatzi eta irudia sortuko du), Chat PDF (PDFen laburpenak egingo ditu, baita edukiari buruzko galderaren bat egiten badiozu erantzuna eman ere), Jenni (jasotzen dituen argibideetan oinarrituta testuak sortzen dituen idazketa sistema aurreratua), Jukebox (musika sortzeko aukera), edota Dall-E (irizpideak eskatu eta horietan oinarrituz irudiak sortuko ditu).

IA doan ala ordainpean eskaini beharko lukete enpresek?
Esate baterako, Eusko Jaurlaritzaren itzultzaile neuronala doakoa da, baina Elhuyarrek Aditu zerbitzua sortu zuen bideo- eta audio-fitxategien transkripzioak eta azpitituluak sortzeko eta ordainpekoa da. Doakoak zein ordainpekoak daude. Hala ere, prezioa baino, software horien atzean nor dagoen jakitea ondo legoke. Izan ere, horiek erabiltzeko izena eman behar dugu eta gure datuak idatzi, eta azken finean, gure pribatutasuna dago kolokan. Etorkizunera begira eta dagoena ikusita, zerbitzu hauek gero eta gehiago ordaindu beharko ditugu.

IAk gizakiak izan ditzakeen gaitasun berberak ditu. Hau ona ala txarra da gizartearentzat?
Ona eta txarra aldi berean. IAk ezagutza handitu dezake, esate baterako, informaziorako sarbidea erraztu eta datu kopuru handiak prozesatu, informazio erabilgarri berria sortuz. Azken finean IAk gizakion tresna izan behar du, ez gizakiak IAren tresna.

Zeintzuk dira IAren alde positiboak edo abantailak?
Zehaztasuna, potentzia, erabakiak hartzea errazten du, argazkiak interpreta ditzake, datu base handien kudeaketa, gizakiok baino akats gutxiago, prozesuen automatizazioa, eta sormena sustatzen du.

Eta alde negatiboak eta arriskuak?
Bots-ak iritzien manipulaziorako, argazki eta bideo faltsuak, fake news, langileak alboratu eta lana are gehiago automatizatu eta erabiltzen dituen algoritmoek arraza, genero eta beste faktore batzuetan oinarritutako aurreiritziak erabiltzea.

IAren erabilera txarrari aurre egiteko OpenAI enpresa sortu zuten Sam Altman-e,k Elon Musk-ek eta beste batzuek 2015aren amaieran.
OpenAIaren sortzaileen kezka nagusia da IA-ren erabilera okerra ekar dezakeen ondorio larria. Izan ere, IAk esku txarretan kalte handia sor dezake, esate baterako, zure datu pertsonalak lapurtzea eta iruzurra egin duenak irabazi ekonomikoak lortzea.

Tresna bezala ikusi beharko genuke IA eta ez gu, pertsona errealak, ordezkatuko gaituen tresna bezala. Baina zelan bilatu behar dugu oreka hori?
Adimen Artifizialaren arloa beti izan da eztabaidagai. Zergatik? Bada, profesional askok betidanik izan duten beldurragatik. Beldur hori da gizakiak ordezkatuz makinak jartzea lanpostuetan. Ez da harritzekoa, izan ere, kasu askotan, frogatuta dago ordenagailu batek denbora gutxiagoan egin dezakeela pertsona erreal batek egiten duen lana, eta askotan baliabide gutxiago erabiliz. Beraz, hau adierazi eta gero, egiteke asko dago. Erronka handiak daude zentzu horretan.
IA dagoeneko gure artean dago. Teknologia hau garatu ahala oreka bilatzea ez legoke gaizki, izan ere, helburua da IA gizakiontzat tresna lagungarria izatea, eta ez kontrakoa.

Zeintzuk dira IAren erronkak?
Teknologiako aditu nagusiak zerbaitetan ados jartzen badira, gizartearen historia aldatuko duen fenomeno geldiezin baten aurrean gaudela baieztatzean da. AI-a gure eguneroko bizitzan aplikatzea ez da etorkizuneko zerbait, gure artean dagoeneko badagoelako. Erronkak asko dira, hala ere, beti argi izan behar dugun premisa hauxe da: adimen artifiziala ez da helburua, bidea baizik. Tresna izan behar da, eta ez gu ordezkatuko gaituen makina.