Etxebarritik Gernikara joan zen bizitzera Ziratz Apraiz (Bilbo, 1990) duela urte batzuk -argazkian, erdian-. Irakaslea da bertako institutuan. Itzulpengintza ikasi zuen, eta gaur egun frantses irakaslea da Gernikako Institutuan. Horrez gain, Busturialdeko Ongi Etorri Errefuxiatuak taldeko parte da, eta duela gutxi ‘Islam txikia eta izeba Kamilaren kobazuloa’ ipuina argitaratu dute. Ziratzek euskaratik frantsesera itzuli du ipuina.

Zelan sortu zen Busturialdeko Harrerak butzatutako ‘Islam txikia eta izeba Kamilaren kobazuloa’ proiektuan parte hartzeko ideia?
Busturialdeko Harrera taldeko kideek bultzatutako proiektua da. Alejandra Loizagak testua irakurtzeko eskatu zidan lehenengo. Gero, ume eta nerabeei egokitzeko laguntza eskatu zidan, nik horiekin lan egiten baitut. Azkenean, ipuina itzultzea ere erabaki genuen, ahalik eta jende gehienak uler zezan. Harrera taldeko kide gara Tamsir Ndoye artista senegaldarra eta biok, eta segituan eman genion baietza Alejandraren proiektuari.

Zer kontatzen du ipuinak?
Istorioa tximino batek idazten duen gutun bat da. Tximino hau Islamen laguna da, Afrikan egondako azken egunetan ezagutu zuten elkar. Primateak Europako biztanleoi galdetzen digu ea Islam, bere familia eta harekin txalupan igo ziren beste gizakiak ondo dauden. Istorio nagusi honekin batera beste istorio bat nahasten da; izebarena, hain zuzen.

Ziratz Apraiz, erdian, Alejandra Loizaga eta Tamsir Ndoyerekin batera // Txebi Arriaga

Itzultzaile lanak egin dituzu: euskaratik frantsesera itzuli duzu ipuina.
Gure helburua liburua haur, nerabe eta eskoletara heltzea denez, euskarazko bertsioa ezinbestekoa zen. Bigarren hizkuntza bat aukeratu behar genuen eta ez zen inondik inora erraza izan. Alde batetik, hemen argitaratuko zen liburu bat izanik, gaztelaniaz ere egotea zen bertako jende ez euskaldunari aurkezteko bidea. Baina, beste alde batetik, istorioa migrazio bideetan daudenentzako istorio bat dela kontutan izanda, eta haiei egin nahi diegun omenaldi bat ere badela aintzat hartuta, azkenik frantsesa aukeratu genuen. Izan ere, Afrikako herrialde askotako biztanleen bigarren hizkuntza da frantsesa eta modu horretara beraiek gure ipuina ulertzea ahalbidetu nahi genuen. Edozein kasutan, pentsatuta daukagu hurrengo ale sorta argitaratzen dugunean, gaztelaniazko bertsioa ere sartzea.

Ahalegin handia izan da zuretzat ipuina euskaratik frantsesera itzultzea?
Euskarazko testuari buruzko milaka galdera egin ahal izan dizkiot Alejandrari, eta frantsesez itzulitakoa ere komentatu ahal izan dut berarekin. Detaile eta ñabardura guztiak kontsultatu ahal izateak izugarri erraztu du nire lana. Proposamen desberdinen aurrean, erabakiak ez ditut nik bakarrik hartu behar izan eta itzultzaile batentzat horrela lan egin ahal izatea luxua da.

Euskarazko testua zuzentzen ere ibili zara.
Alde batetik, esaldi egiturak moldatu ditugu ideiak ulerterrazagoak izateko, gure publikoak daukan ulermen mailara egokituz. Gainera, hitz batzuk azpimarratuta daude, irakurleek beraien inguruan hausnartu, informazioa bilatu eta galdetu dezaten. Ipuin hau, ipuin izan arren, ez da bakarrik irakurtzeko istorioa. Ez dugu banakako irakurketa moduan ikusten. Familia edo taldeko irakurketa bat proposatzen dugu kontatzen denaren atzean dagoenari buruz hitz egiteko. Istorioak berak argitu beharreko gai asko inplikatzen ditu.

Zer nolako esperientzia izan da ipuin honen itzulpen lana?
Eskatu daitezkeen baldintza onenetan eman da: denbora presiorik gabe, milaka moldaketa eta zuzenketa egiteko aukerarekin eta guzti-guztia kontsultatuz. Esperientzia ederra eta lasaia izan da, eta normalean itzulpen bat ez da halakoa izaten. Denbora izateak, proposamenak taldean kontsultatu ahal izateak eta daukagun ilusioak, mimo handiz egindako lan bat dute ondorio.

Itzultzaile automatikoak gero eta gehiago erabiltzen dituzte herritarrek. Imajinatzen dut zuk ez duzula erabili. Zure lana kostatuko zitzaizun.
Itzultzaile automatikoak gero eta sistema hobeak diren arren, ezin dute eta ezingo dute inoiz itzultzailearen lana ordezkatu. Gure lana ez da hitzez-hitzezko ordezkapen hutsa, zorionez. Ideiak transmititzea da guk egiten duguna, hitz bakoitzaren baliokidea aurkitzea baino.

Busturialdeko Ongi Etorri Errefuxiatuaken parte zara.
2018ko migrazio krisian, Gernikan talde inprobisatu bat sortu zen heltzen ari zen migrante kopuru handiari aurre egiteko. Itzultzaile bila zebiltzan, frantsesa askok menperatzen duten hizkuntza delako, eta segituan jarri nintzen beraiekin kontaktuan.

Zer egiten duzue?
Gaur egun, Harrera taldea ez dago aktibo baina badihardugu Ongi Etorri Errefuxiatuak Busturialdearen izenean. Gehienbat salaketa lana egiten dugu orain. Momentu hartan heltzen ziren pertsonei berehalako babesa ematen zion taldeak. Astra harrera toki bihurtu genuen eta migranteak behar zituzten instituzio eta zerbitzuetara bideratzea izan zen gure betebeharra.

Ipuina saldu egingo duzue. Zer egingo duzue biltzen duzuen diruarekin?
Migrazio prozesuetan murgildurik dauden ume eta nerabeen egoera agerian utzi nahi dugu liburu horrekin. Horregatik, biltzen den dirua haurtzaro eta hezkuntzarekin lotutako proiektuetan berriro inbertitzea da gure helburua.

Apirilaren 29an aurkeztu zenuten ipuina Gernikan. Asmorik baduzue, adibidez, Etxebarrin edo beste herriren batean ere aurkezteko?
Bai, beste herri eta liburutegi batzuetan aurkeztu nahiko genuke harrera handiagoa izan dezan. Oraindik ez daukagu datarik adostuta, baina bagabiltza pare bat herritako eragile eta elkarteekin hizketan.

Apirilaren 29an ipuina aurkeztu zuten Gernikako Astran // Utzitakoa

Irakasle zara, eta itzulpengintza ikasi zenuen.
Bai. Gasteizen ikasi nuen Itzulpengintza eta Interpretazioa eta bi urte atzerrian pasatu nituen: Kanadan eta Frantzian. Garai hartan ez nuen hizkuntza bakarrean zentratu nahi, adibidez, filologia bat eginez. Hizkuntzak asko gustatzen zaizkit eta bakarra lantzea guztiz mugatzea iruditu zitzaidan. Itzulpengintzara sartzea erabaki nuen eta izugarri gustatu zitzaidan. Ez bakarrik hizkuntzak ikasteagatik, baita hizkuntzei buruz ikasteagatik ere.

Itzultzaile bezala lana topatzea zaila da?
Ez naiz itzulpen munduan lanean luzaroan aritu. Ikasketak bukatutakoan, itzulpen enpresa baten hasi nintzen, baina aldi berean masterra egiten ari nintzen lan baldintzak oso txarrak zirelako. Orain, irakasle izanda, nahi ditudan itzulpen proiektuak aukera ditzaket, baina hori ez da itzultzailearen errealitatea.

‘Islam txikia eta izeba Kamilaren kobazuloa’ ipuinaz gain, bestelako itzulpenik egin duzu?
Bai. Gehienetan inguruko jendeak behar izan dituen itzulpenak egin izan ditut. Esaterako, enpresa barneko komunikazioak, udaletxeko protokolo bat edota dokumental baten azpi-idatziak.

Gernikako Institutuan irakasle zara. Hizkuntzekin harremanetan zaude nolabait.
Frantsesa irakasten dut institutuan, egunero nago hizkuntzarekin harremanetan. Oso gaztea naizenetik eman izan ditut hizkuntzen klase partikularrak eta irakaskuntzan nagoenetik ez dut nire burua beste inon ikusten. Bizirik dagoen zerbait irakasten dut, erabil daitekeena eta mundura zubiak eraikitzen dituen arlo praktikoa. Ezin da askoz gehiago eskatu.

Nahiz eta Etxebarrin ez bizi, loturarik baduzu oraindik herriarekin?
Gernikan bizi naiz modu jarraian 2014tik. Nire ama etxebarritarra da eta gurasoak ia beti bizi izan dira Etxebarrin. Nire familiaren zati handi bat herrian bizi da eta sarritan egoten naiz bertan ni ere.