Geuria #087 Monografikoan argitaratutako elkarrizketa
“Gure Gerrak. Hego Uribe eskualdean ditugun aldarrikapen, hausnarketa eta ekintza ezberdinen solasaldiak”
Irakurri osorik PDFan

Agian GEURIAren aurreko paperezko edizioan ikusi zenuen Asier Martin (Galdakao, 1984), bertsolaritzaz berba egiten. Orain, berriro. Kasu honetan, euskaldunon estres linguistikoaren inguruan aritu gara Barandiaran euskaltegiko langilearekin. Euskaldunok argitasuna eta gardentasuna eskertzen dugulako, gakoak jaso eta horiek erabili, errealitateari heldu eta gure ahaleginak bide onean bideratu. Asier bidelagun ezin hobea da: ikastaroak jaso eta eman ditu, kaleko ekintzak antolatzen eta dinamizatzen trebea da, eta gure galderei bihotz onez erantzun die. Patxadaz, egun berotsu batean, Galdakaoko AEKren euskaltegiko terrazan, lasai.

Zer da estres linguistikoa?
Komunitate batean bi hizkuntza edo gehiago daudenean eta hizkuntza bat minoritarioa denean, beste batek nagusitasuna duenean… Euskal Herrian, bi hizkuntza dakizkigunok, elebidunok, jasaten dugun egoera anormal bat, espainola eta frantsesa maioritarioak direlako. Ez dakigu aurrean dugun pertsonak nola erantzungo duen; kontua ez da euskalduna izango den edo ez, ulertuko duen edo ez, baizik eta ze erreakzio izango duen… Horrek sentsazio deserosoak sortzen ditu, estresa ez da erosoa, ez da ona.

Euskaldun elebakarrak herri txikietan izango dira, haurrak batik bat, oso gazteak. Baina, Galdakaon, ez dut uste elebakarrik egongo denik adin nagusietan. Umeak, bai, ordea. Familia euskaldun askok ez diete seme-alabei espainolez egiten, eta espainola eskolan jasotzen dute. Kuriosoa da. Hortaz, haur horrek ez badu baliabiderik espainolez aritzeko eta inguruan dauzkan ikaskide gehienak espainolez ari baldin badira, ume horrek estresa jasango du, nahiz eta irakaslearen hizkuntza euskara izan. Baina ingurukoena, eta bere modukoena, gaztelania bada, saiatu behar gara inguru euskaldunak sortzen ume horientzat.

Estres linguistikoa berria al da? Euskaldunoi bat-batean gertatu zaigun zeozer al da?
Ea ba, datuzalea naiz. Adibidez, duela 200 urte Galdakaon erraz asko egingo zen euskaraz. Tartean, diktadura bat egon zen, eta hori estresa baino errepresioa izan zen. Inmigrazioarekin, ostera, herritar asko akonplejatuta bizi ziren: aldeanotzat hartzen zituzten baserritar asko, gazteleraz kili-kolo moldatzen zirenak. Euren burua ezjakintzat zuten. Ama-hizkuntza euskara zuten eta hizkuntza bakarra zuten horiek ere. Baina planteamendu ez dugu inoiz kontrara egiten, ezta?

// Geuria

Aspaldian egin zenuten ikastaro baten oroitzapen ona duzu.
Orain estres linguistikoari buruz ari gara, baina ez da kontu berria hezkuntzan eta irakaskuntzan. Adibidez, duela hamabi bat urte Erduzie Galdakaoko Euskaldunok euskara elkarteak bultzatutako TELP (Taller d’Espai Lingüistic Personal) ikastaro bat jaso nuen, estres linguistikoa jaisteko edo kontrolatzeko ikastaro bat. Oso oroitzapen onak ditut.

Finean, euskaldunok ahalduntzeko ikastaro bat izan zen. Tresnak eman zizkiguten hainbat egoeren aurrean nola erreakzionatu behar genuen jakiteko eta, batez ere, eroso sentitzeko. Eroso sentitzeko: pertsona batengana euskaraz zuzentzen bazara, ez zara ezer txarrik egiten ari. Euskal Herrian bizi zara, eskubideak dituzu. Horretaz jabetu behar gara. Ikastaroak terapiatik ere asko izan zuen. Bizipenak kontatu genituen: egoera honetan honek horrela erreakzionatu zuen edo hau gertatu zitzaidan… Egoera ezberdinak antzeztu genituen: “Zer egingo zenuke egoera honetan?”. Eta euskaltzale konbentzitua izan arren, “joe, ba kasu horretan erdarara joko nuke”, eta irakasleak, “zergatik?”. Eta zure buruari hainbat kontu galdetzen dizkiozu. Hasieran horren agerikoa zena, zalantzan jartzen zenuen.

Adibidez, orain Euskaraldiarekin egiten dena: aurrean duzun pertsonak euskaraz ez egiteak ez du esan nahi euskaraz ulertzen ez dizunik. Eta askotan hori da lehenengo barrera! Edo “niri hobeto gazteleraz” esaten dizutenean, hori da errazena, ezta? Gaztelerara jo beharrean, “bueno, lasai” eta gure jarrerarekin enpatia sortu. Finean, tresnak izatea.

Bide horretan, gazteekin EUSlider programa du AEK-k.
13 eta 14 urte bitarteko gazteen ahalduntzera bideratuta dago. EUSlider ordubeteko hiru saio dira, eta horri gehitu dakizkioke ekintza sozialari begira dauden beste hiru saio. Ikasle bat EUSlider izan daiteke konbentzituta dagoelako, euskara maite duelako, edo lidergoa duelako edozein esparrutan. Programak duen berezitasun bat da ikasleen arteko goitik beherako transmisio bat dela, hau da, hamalau urteko ikasleak jakintza, tresnak eta esperientzia lehenengo jasotzen ditu, ondoren berak hamahiru urteko ikasleari transmititzeko. Hartzaile izatetik, emole izatera pasatzen dira. Zergatik goitik beherako transmisioa? Adin tarte horietan, hamahiru urtekoak errespetua diolako hamalaukoari. Horrek indar handia du: “Nik baino urtebete gehiago duen ni moduko batek, nire afizio berdinak dituenak, hau eta bestea esaten dit”. Ez dizu zure aitak edo amak esaten. Horrela transmisioa bermatuta dago neurri handi batean. Ez da erraza, baina frogatuta dago eraginkorra dela.

Nik bi urte daramat EUSlider ikastaroa ematen, Portugaleten eta aurten Galdakaon. Hartzaileak eta emoleak trebatzen ditugu, biak, eta irakasle ezberdinekin. Ideia oso ondo pentsatuta dago. Atzean lan handia dago, unibertsitatean urteetan landutakoa. Ideia oso ona da. Ikastaro batekin ez dugu lortuko umeak euskaraz bizitzea, baina bai aldatzen zaie euskararekiko pertzepzioa.

Ikastaroaren kontu kurioso bat da datu bitxi asko ematen ditugula, jende askok ezagutzen ez dituen datuak. Euskararen alde positiboak agertzen ditugu horien bidez eta ikasleek sentitzen dute oso pertsona gutxik duten informazioa dutela. Aurreiritzi asko dago, gizartean txertatuta daudenak baina gezurra direnak. Gainera, ikasleei “ez kontatu ezer, eh!” esaten diegu, eta jakina, denek kontatzen dute ahal duten guztietan! Kar-kar-kar.

Gizartean, eta gazteengan ere, errealitatea erabat distortsionatuta dago, eta datu gutxi batzuk emanda, ikuspegia erabat aldatzen zaie. Orain badakite Galdakaon zenbat herritarrek ulertuko dieten euskaraz aritzen badira. Eurentzat ezusteko datuak dira horiek, ez baitute pertzepzio hori. Era berean, badira euskaraz ulertu ez arren euskararekiko jarrera positiboa agertzen dutenak, eta herritar horiek ondo erantzungo dizute, saiatuko dira euskaraz jasotzen. Adibidez, ariketetako bat da kaleko edozein pertsona ezezaguni galdetegi bat egitea, informazioa batetik bestera pasatzeko jarduera hori egon dadin. “Eta gazteleraz egiten badigute?”. Egoera horretarako trebatzen ditugu. Eta jakina, euskararen mundua ere erakusten diegu. Euskarak ‘molatzen’ duela, bai. Ondo pasatzen dugula. Zaila da gazteen munduan euskarazko mundua txertatzea, baina horretan ere eragiten dugu, eta gazteen erantzuna oso ona da.

Estres linguistikoa ez da nagusion kontua bakarrik.
Ezta gutxiago ere. Umeak, nerabeak eta gazteak bereiziko nituzke nik. Nire ustez, nerabeek eta gazteek, zoritxarrez edo, ez dute estres handirik izango, oso barneratuta dutelako erdarara pasatzea edo zuzenean lehen hitza erdaraz egitea. Nerabe eta gazte euskaldun kontzientziatu oso gutxi dago. Hamahiru urterekin euskaraz berba egin eta aurrekoak jarraitu ez arren elkarrizketari euskaraz eusten dion gaztea superheroi bat da.

Haurren kasuan, ostera, egoera oso ezberdina da. Adibidez, nire familia Salamancakoa da. Nire semeak sei urte ditu, euskaraz eta gazteleraz ondo moldatzen da eta badaki zeini euskaraz eta zeini gazteleraz egin. Baina bere gelan badaude gazteleraz kostata egiten dutenak, orain dela gutxi hasi zirenak. Demagun ikastetxeko gelako ikasle gehienek ez dakitela euskaraz edo jakin bai baina ez dutela erabiltzen. Euskaraz ondo moldatu eta gazteleraz gutxi egiten duen ume horrek sekulako estresa izango du, zalantzarik ez. Irakaslearekin bai, baina ikaskideekin ezin du ondo komunikatu.

Gaur egun, ikastetxeetan, ume euskaldunak gutxiengoa dira, eta gutxiengo horiek banatu egiten dira gela ezberdinetan. ‘Arnas Dezagun’ plataforma eremu horretan lanean dabil.
AEK euskararen aldeko edozein ekimenen alde egongo da, beti. Nik uste dut gai honen atzean ezjakintasun handia dagoela. Zalantza asko daude. Batzuk uste dute ‘Arnas Dezagun’ plataformak haur euskaldunak eta erdaldunak ez nahastea planteatzen duela, eta hori ez da proposamena. Hitzaldi batean egon nintzen eta argi eta garbi utzi zuten. Proposamena da haur euskaldunak ez banatzea, are gehiago, gutxiengo nabarmena diren egoeratan.

Herri euskaldun batean haur gehienak euskaldunak izango dira. Baina, demagun, ikastetxe bateko gela batean ume euskaldun bi daudela eta ume bakoitza gela batean jartzen dituzula. Ume euskaldun batek ez du gela osoa kutsatuko, eta lortuko duzun gauza bakarra da euskaraz egiten zuten bi horiek gaztelerara jotzea. Logika ukaezina dauka. Eta ume euskaldunen proportzioak oso altua izan beharko luke besteak kutsatzeko. Hortaz, ‘Arnas Dezagun’ek dioena da, egoera horietan, ez banatzeko, besterik ez. Ni neu horrekin ados nago.

Soziolinguistika klusterrak aurkeztutako azken txostenaren arabera, kale-erabilerak ez du ez aurrera ez atzera egin. Egindako ahaleginek eusteko balio izan omen dute.
Orain dela hamabi urte, Erduzie herriko euskaldunon euskara elkartekook kale-neurketa bat egin genuen. Emaitzak zion Galdakaon %10ak egiten zuela kalean euskaraz. Orain dela urte asko, UEMAk aterako datuak ere antzekoak ziren, %9,7an kokatzen zuten. Datuzalea naiz, herri guztietako datuak ditut excel batean, garrantzitsua da.

Eta puntu honetan dago erronka. Ezagutzatik erabilerara salto egitea. Ezagutzaren datuak ematen direnean, hartzailea eta emolea, %50ekoa bada, zer gertatzen da bidean? Galdakaon bezala, Bermeon, Ondarroan eta herri guztietan. Aldea ikaragarri handia da ezagutzatik erabilerara. Nik beti diot, euskara jaso ez duten belaunaldiak badaude oraindik gure gizartean, baina belaunaldi horiek joango dira eta belaunaldi berri guztiek euskara jaso dute. Denek jakingo dute euskaraz hitz egiten.

Nik euskaraz ikasi dut, ziklo guztietan unibertsitateraino. Eta nirekin ikasitako asko, euskara jaso badute ere, gaur egun ez dira gai euskaraz berba egiteko.
D ereduan, euskara jaso behintzat jaso duzu. Egia da diozuna. Baina egia da baita ere egoera ezberdina izango dela. Euskaraz egunero hainbat orduz jaso duen gizartea edukiko dugu, osorik. Berrogei urte barru, herritarren ehuneko ehuna euskaraz hitz egiteko moduan egongo da. Orduan, zer gertatuko da erabilerarekin? Berdin jarraitzen badugu, ezagutza eta erabileraren arteko aldea are handiagoa izango da. Zenbat egingo du gora erabilerak? Edo behera? Horrek erakutsiko du egoera zein den.

Buruan iltzatuta geratu zitzaidan esaldi bat, Jon Maiak Hamaika Telebistan esan zuena: atzerritik datozenek jakingo balute euskaraz jakiteak zenbaterainoko indarra daukan integratzeko…

Athleticekoa izatea ere integratzeko modu bat da. Errazagoa, euskara ikastea baino.
Bai, baina hori kamiseta bat jartzea besterik ez da, eta gainera, kamiseta jantzita ere konpromisoa gezurrezkoa edo iragankorra izan daiteke, hutsa. Gainera, gaur egun beste futbol kamiseta askorekin ere ikusten ditugu gazteak kalean. Euskararena ez da hutsa, mundu oso bat da, aberatsa.

Galdakaon, adibidez, beltz bat dabil kalean saltzaile. Niri Athleticen kamiseta bat saldu zidan eta beti euskaraz egiten dit. Gainera, oso jatorra da. “Ondo”, “txarto”, “zelan zaude, mutil?”, “ni, tira”. Hiru gauza esaten ditu, baina lehenengo momentutik.

Buruan aurreiritzi asko ditugu, jakina, eta aurreiritziak izatea ez da txarra. Baina askotan, eta niri ere gertatu zait, etorkin bat ikusi eta pentsatzen dugu: “Nola egingo diot euskaraz…”. Eta oso gauza itsusia esaten ari gara: zu beltza zarenez, zuk ez dakizu euskaraz. Arrazista izatea da. Erabat.

Beste adibide bat. Usansolon, lehen herriko taberna zenak orain Garoa du izena, “kolonbiarrak dira jabe berriak”. Korrika egunean bost hitz egin zizkidan eta denak euskaraz izan ziren: “Arratsalde on!”, “Zer nahi duzu?”, “Hamar euro”, “Eskerrik asko”. Hori bera, hemengo askok ez dute egiten.

Kafe amerikanoaren komiki-tira gordeta daukat, Zaldieroak Aizu! aldizkarian argitaratutakoa. Bikaina da. Bertan ikusten da neska erabat estresatuta, sutan zegoen. “Kafe amerikano”, “No te entiendo”. Zer ez didazu ulertu? Barregarria da, baina batzuetan hori gertatzen da. “Kaña bat”, “Qué quieres? Una caña?”. Ene, kaña bat eskatu dizut.

Kafe aerikanoaren komiki-tira // Zaldieroa

“Euskaldunok, euskaraz hitz egitean ez dugu ezer txarrik egiten”, diozu. Errua ez da gurea, baina estresa euskaldunok pairatzen dugu. Zenbateraino hartu behar dugu euskaldunok gure gain euskaraz hitz egiteko lehen pausoa, horrek suposatzen duen estresarekin?
Legea gure alde dago, euskara hizkuntza ofiziala da, bertako hizkuntza da, baina hauteskundeak datoz eta begira alderdi sozialistak zer dion, beste behin ere. Esz da kontu berria. Txarto ari garenak gu garela esango nuke. Baina kontrako ariketa egingo dugu: imajinatzen dugu administrazio publikoan gazteleraz moldatzen ez den langile bat? Nik ez dut imajinatzen. Baina kontrakoa erraz imajinatzen dugu, “total, gazteleraz ere badakizunez!”. Beti Kataluniara jotzen dugu, baina egia da bertan oso barneratuta dutela eskubidearena eta ulertuko dituztela. Guk, ordea, edozein aitzakia txiki eta “ez duzu ulertzen? Pasatuko naiz gaztelerara”. Euskaldunok, euskaltzaleok, euskara maite dugunok borrokatzen ez badugu, nork egingo du?

Ekainaren hasieran egindako agerpen publiko batean, Ramon Saizarbitoriak honakoa esan zuen, besteak beste: “Euskararen eta euskaraz berba egiten dugunon egoera ez da normala. Hizkuntzak maila ofiziala du, aldizkari ofiziala du… Gure burua normaltzat hartzen dugu, gure ghettoko ateak ireki eta plazara ateratzen gara. Baina egoera ez da normala”.
Diglosi batean bizi gara, jakina. Eta egoera horretan sortu da, adibidez, Euskaraldia. Nik uste dut txapa hori marabilla bat dela. Beste hainbat helbururen artean, estres linguistikoak behera egiteko ariketa ere bada Euskaraldia. Txapa urte osoan paparrean eramango bagenu… Kamiseta bat badaramazu ‘euskaraz bizi nahi dut’ dioena, hori letrero bat da, ados. Baina oso zaila da jakitea euskaraz nori bai, nori ez, lehen hitza gora eta behera.

Egunerokoan erabil ditzakegun tresna txiki praktikoak. Adibidez, “Egun on!”. Nik ez dut inoiz “Buenos días!” esaten, ezta inori ere, ez zait burutik pasatzen. Baina “Egun on!” eta besteari utzi erantzuten ea zein jarrera hartzen duen egun batean, hurrengoan eta hurrengoan… Norbaitek zakar erantzuten badigu, guk eskubidea izan arren, “ba agur Ben Hur”, nik ez dut zurekin eztabaidatu nahi. Beti baikortasunez, jarrera baikorra erakutsi behar dugu. Zebrabidearen adibidea oso ona da. Guk, oinezkook, keinu txiki batekin ikus dezakegu gidariak pasatzen utziko digun edo ez.

Baina zebrabidean arau bat dago: oinezkoa dagoenean, gidariak gelditu eta oinezkoari pasatzen utzi behar dio. Saltoki batean, ordea, egoera ez da hori.
Zebrabidean trafiko arauak daude, bai; eta gizartean ere arauak daude. Nik euskaraz zuzentzeko eskubidea dut. Hizkuntza ofiziala da. Zelan ez dut eskubidea izango kafe bat euskaraz eskatzeko? Eta kontutan izan behar da: komunikazioa bermatuta dago? Tematzen banaiz euskaraz eta euskaraz, baina bion arteko komunikazioa bermatuta ez badago, gatazka bat sortuko da. Eta guk hori ez dugu nahi.

Orain dela egun gutxiko eztabaida publikoa. “Euskara da euskaldun egiten gaituena”.
AEK-k oso argi nabarmentzen du eta horretaz oso harro nago: guk titulua lortzen laguntzen diegu denei, baina gure helburua ez da tituludunak ateratzea. Hori ere bai, jakina, baina guk jendeari euskararekiko maitasuna transmititu nahi diogu, eta konbentzituta gaude maitasun horretatik errazago lortuko dela titulua.

Titulua ere oso garrantzitsua da. Gu geu gara administrazioan euskaraz hitz egitea eskatzen dugunak. Baina irakasteko metodoa ezin da izan azterketa egin, titulua atera eta tiraderan gordetzea. Horrela lortuko ditugu tituludunak, baina AEKren helburua kalea euskalduntzea da: Basauri, Arrigorriaga, Zeberio, Galdakao… Ikustea besterik ez dago zenbat ekintza egiten ditugun herri guztietan! Garrantzia handia ematen diogu euskaraz gozatzeari, sentsazioa goxoa edukitzeari.

Ikaslea gelatik atera daiteke pentsatuz “gaur kaña sartu didate, baina ze ondo pasatzen dudan hemen”. Eta euskaltegitik ateratzen denean ez dadila titulua tiraderan gordeta geratu. Horretarako dira gurasolagunak, irteerak, mendia, sagardotegia, berbalagunak, barnetegia… Barnetegia zoragarria da: ikasi, disfrutatu eta erabili. Egungo gazteek dioten moduan, barnetegia 24/7 da. Erabateko erabilera. Euskaraz bizi, amets egin ere bai. Nola? Oso modu goxoan. Barnean sartuta dugu, horrelakoak gara.