Mercedes Ferrer geologoak historiako olatu erraldoienak zelan sortu ziren, zer eragin suntsigarri izan zuten eta beste hainbat bitxikeria jasotzen dituen ‘Megatsunamis’ liburua kaleratu berri du. Bertan ez da Euskal Herriaren aipamenik egiten, eta eskerrak, naturaren fenomeno honek berarekin dakarren hondamena erabatekoa baita. Testuinguru jakin batean eta baldintza zehatz batzuetan soilik pizten da erauntsia, bere gorenean berrogei metrotik gorako olatuekin bukatuko dena.

Pentsatzen jarrita, halako gertakari guztiz ezohiko batek soilik hurbilduko zukeen itsasoa Hego Uribera (eta aukeran hobe hala ez izatea), baina, hala ere, azken asteetan kresal usaina zabaldu da gure herri eta auzoetan.

Arrazoia? Euskararen aurkako azken oldarraldi judiziala, Kontseiluak ‘olatu erreakzionario’ moduan definitu duena, eta euskalgintzaren baitan ezinegona, haserrea eta erabateko kezka eragiteaz harago alarma gorri guztiak piztu dituena.

Zaharrak berri

Tribunalek euskaldunon hizkuntz eskubideen kontra jotzea ez da kontu berria gurean, inondik inora ere. Joan Mari Torrealdaik (1942-2020) ‘El libro negro del euskera’ eta ‘Asedio al euskera, más allá del libro negro’ liburuetan jaso zuen euskarak mendeetan zehar jasandako errepresioaren kontakizuna, eta ez dira ez bat ez bi epaitegi eta epaile espainiar zein frantsesen deliberazioei eskaini dizkien orrialdeak.

Oraingoan, udal legea da epaitegietatik edukiz hustu nahi dutena, guztiz desitxuratuz: uztailean Espainiako Auzitegi Konstituzionalak lege horren 6.2 artikulua baliogabetu zuen, udalei euskara hutsean jarduteko bidea ematen ziena, hain zuzen ere.

Ondoren, urriko astebete baten bueltan, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak VOX eta PPren errekurtso bana onartu eta are gehiago kimatu du tokiko administrazioen erabaki ahalmena.
Honen harira, Zaldieroaren tira aski argigarria argitaratu zuen Berria egunkariak urriaren 18an; bi pertsona kalean hizketan doaz, zein baino zein haserreago:
– “Eskerrak VOX alderdiak ez duela indarrik EHn”.
– “Hara! Ez du indarrik! Besterik gabe ditu poliziak, txapelokerrak, militarrak, eta epaileak!”.
Alderdi ultraeskuindarren bultzada politikorik gabe ezinezkoa litzateke egungo egoera ulertzea, beraz, bidezkoa da galdetzea zenbat duten juridikotik eta zenbat euskarafobotik hartu diren erabakiek.

Jauzi kualitatiboa

Iñaki Galdeano Larizgoitia (Arrigorriaga, 1967) legelaria eta EUDEL Euskadiko Udalen Elkarteko Zerbitzu Teknikoen burua da. Hezur eta mami ezagutzen du justizia espainiarrak ataka larrian jarri duen udal legea, eta bere ikuspegi juridikoa eman dio Geuriari: “Azkenaldiko epaiek ondorio larriak dituzte ETELek ( Udal Legeak) udalei euskararen arloan aitortzen dizkien eskumenak garatzeko, lan eta zerbitzu hizkuntza gisa, eta, beraz, oztopo dira gure udalerrietan euskararen erabilera planifikatzeko eta normalizatzeko”.

Sententziak ez dira irmoak, eta Eusko Jaurlaritzak iragarri du dagoeneko, Bingen Zupiria bozeramailearen ahotan, badirela nahikoa arrazoi helegitea jartzeko. Galdeanoren arabera, “aurreko erabaki judizialekiko jauzi kualitatiboa dira. Aurrekoek udal zehatzei eragiten zieten administrazio egintza zehatzengatik, batez ere hizkuntza eskakizunekin lotuta zeudenak; aitzitik, azken epaiek udalerri guztiei eragiten diete, eta hizkuntza politikarekin eta udal autonomiarekin zerikusia duten gai asko hartzen dituzte barne (hizkuntza plangintza, herritarrei zerbitzuak ematea, kontratazioa, jendeari komunikatzea eta arreta ematea, prozeduren hizkuntza, etab”.

Euskararen kontrako oldarraldia

“Ez dira izan erabaki isolatuak, baizik eta bata bestearen atzetik datozen euskararen kontrako epaiak, oldarraldi bat. Ezin ditugu ahaztu aurretik egon diren beste erabaki judizialak, horiek lan deialdietako hizkuntza-eskakizunekin lotuta: Uliazpikoa edo Irungo udaltzaingoarena…”.

Lurdes Etxezarreta Artabe (Larrabetzu, 1975) zeberioztarraren hitzak dira. Etxezarreta AHIZE-AEKko hizkuntza aholkularia da, eta eskarmentu handia du udalekin lanean: “Administrazioan euskarari lehentasuna emateko urrats asko eman behar dira oraindik, eta 2019ko udal legea tresna egokia izan zitekeen aurrerapausoak emateko euskararen normalizazioan. Hala ere”, gehitu du, “hizkuntza politika ausartagoak egin behar dira arlo guztietan, beharra sustatzeko, espazioak irabazteko”.

Argi dauka aurrerapausoa zena justu kontrakoa bilakatu daitekeela, eta herritarren hizkuntza eskubideei dagokienean ondorio larriak aurreikusten ditu: “Azken sententzia hau behin-betikoa balitz ezingo litzateke euskara lehenetsi hainbat udal komunikaziotan, ezta euskara hutsez funtzionatu ere”.

Laburbilduz, Kontseiluak azaroaren 4rako deitu duen manifestazioarekin bat egiteko arrazoi nahikoa eta sobera ikusten ditu AHIZE-ko hizkuntza aholkulariak: “Bilbon egongo gara AEK-ko ordezkaritza zabala, beste milaka herritarrekin batera. Era berean, egunerokoan, lanean jarraituko dugu euskaldun aktiboak sortzen, erabilerarako espazioak irabazten, eta euskara sustatzen”.

Erantzun bateratua

Soka luzea ekarri dute azken hilabeteetako ebazpen judizialek, hortaz. Iñigo Urkullu lehendakariak berak “euskara eta gazteleraren arteko desoreka tratatzeko sentsibilitate falta” egotzi dio justiziari, eta Miren Dobaran Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politikako sailburuordeak bere harridura erakutsi du: “Espainiako Gobernuarekin zeuden adostuta hizkuntzari buruzko artikuluak. Zer egin aztertzen ari gara, ikusten dugulako inolako arazorik eman ez duen lege bat dela, eta herri guztietan eta guztion hizkuntza eskubideak errespetatzen dituena”.

Alderdi eta sindikatu abertzaleek, gizarteko beste hainbat eragilerekin batera, euren kezka eta ezinegona adierazi eta azaroaren 4ko manifestazio deialdiarekin bat egin dute.

Hego Uribera ekarrita, hainbat izan dira azken asteetan gauzatu diren ekimenak. Arlo instituzionalean, Galdakaoko eta Arrigorriagako udalek adierazpen instituzionalak onartu dituzte urriko osoko bilkuran, lehenak herriko Bagabiz elkartearekin adostutako testua, eta bigarrenak EUDEL Euskal Udalen Elkarteak proposatutakoari atxikimendua erakutsiz.

Herri mailan, hiru izan dira hitzordu nagusiak; Basaurin, Galdakaon eta Arrigorriagan ehunka herritar batu dituen argazki masiboak. Urriaren 26ean egin ziren Basaurin ez bat, baizik eta bi argazki, goiz eta arratsaldez, AEK-k eta Geuriak deituta. Galdakaoren kasuan, hurrengo egunean luzatu zitzaien gonbidapena herritarrei Bagabiz elkartetik. Horiei biei segida emanez, azaroaren 1ean egin zuten Arrigorriagakoa.

Haserrea, tristura, indarra, irribarrea… eta klik!

Basauriko Solobarria plazako karpa zuria Mintzodromoa bilakatu zen joan den urriaren 26an. Goiz partean, eta euri petral bezain beharrezkoari aurre eginez, propio prestatutako mahaien bueltan elkartu ziren ikasleak, berbalagunak eta baita moderatzaileak ere.

Hiru gai prestatu zituzten hitz eta pitz aritzeko, baina laugarren batek hartu zuen protagonismoa topaketaren bukaeran: azaroaren 4ko manifestazioak. Bertaratutakoen artean bazeuden gaiari buruz ezer gutxi zekitenak, azaleko ezagutza bat zeukatenak, eta baita euren iritzia plazaratu zutenak ere.

Azken horien artean, Txemi Mera (Basauri, 1953) ekonomialari erretiratuak epaitegietatik heltzen ari diren berri txarren aurrean “kezka eta tristura” adierazi zuen: “euskarak bultzada behar du, eta ez atzerakada hau”.

Bilbon egoteko arrazoiak argi zituen Merak; alde batetik ” euskaldunon desadostasuna erakustea”, eta bestetik “gure hizkuntzan bizitzeko daukagun eskubidea aldarrikatzea”. Zentzu horretan, udaletan lehen hitza euskaraz egin ahal izateari berebiziko garrantzia eman zion ekonomialari erretiratuak: “Herritarrek hurbilen daukagun instituzioa da, eguneroko tratuan gehien erabiltzen duguna, eta beste arlo guztietan bezala, euskaldunok euskaraz egin ahal izatea eskubidea da, ez oparia”.

Erantzun kolektiboa zapalkuntzari

Gaztea orainak bizi duelako (aurre)iritzia orokortua dago gizartearen baitan, baina ez da June Sanchez Arrarte (1999) galdakoztarraren kasua, inondik inora ere. Santi Brouard plazan egindako argazki jendetsuan parte hartu zuen kuadrillarekin batera, eta bere lehen hausnarketa iraganaren aitortzak eta etorkizunaren kezkak zertzelatu dute: “Orain bizitzen ari garena euskararen kontrako, Euskal Herriaren kontrako eta euskal kulturaren kontrako beste zapalkuntza bat gehiago da. Orain dela berrogeita hamar urte lortutako eskubideak kolokan daude, eta horren aurrean ezin gara isilik egon, erantzun kolektibo bat eman behar dugu”.Kezka horren bueltan, Sanchezek argi dauka euskarak egiten gaituela euskaldun, eta egungo ziurgabetasun egoera honek bere isla izan dezakeela epe ertain eta luzera begira: “Orain borrokatzen ez badugu baliteke hurrengo belaunaldiek euskaraz bizitzeko eta gozatzeko aukerarik ez izatea, eta horregatik Bilboko kaleak bete behar ditugu”.

Inkisidorearen mamua

Arrigorriagako inauteri herrikoiekin batera sortutako pertsonaia da Ibarra inkisidorearena. Ez da guztiz asmatutakoa, edo bai, eta XVI. mendeko Logroñon langintza horretan ibilitako gizasemearen parodia da, edo ez. 2015etik gaurdaino, bere xede nagusia aratusteak debekatzea edo izorratzea izan da. Bistan denez, eta helburua lortzeko mila eta bat amarru erabili dituen arren, ez du sekula lortu, eta ez dirudi etorkizunean lortuko duenik ere.

Urtean behin egiten dute hitzordua berarekin Arrigorriagako gazte zein helduek, otsailaren bueltan, eta horregatik harridura eta espantua sortu du noiz eta urriko egun buruzuri batean berpiztu izanak, non eta Fernando Buesa Fundazioak antolatutako jardunaldi batzuetan, zer eta euskalgintzaren erantzun demokratiko eta zilegizkoa indarkeriarekin lotzeko.

Kontutan hartuta Ibarra orain dela gutxi arte Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiko presidentea izan dela, eta arestian esan bezala, publikatu diren senten tzietan argudio juridikoen pare edo gainetik daudela balorazio politiko eta pertsonalak, hala nola; euskara lehenesteak “oreka linguistikoa urratzen duela” (gaztelera lehenesteak ez, noski), herritarrei lehen hitza euskaraz egitea “desproportzionatua” dela, edo mezuak “guztiek jakin beharreko hizkuntzan” helarazteko gomendioa (hau da, gaztelania garbian), argi eta garbi ondorioztatu daiteke olatu erreakzionario horren azpitik ura eta marea zentzu oso jakin batean mugitu dela, alderdi batzuek botoen bidez lortu ez dutena horrela erdiesteko.

2015ean, Nazio Batuen Batzar Nagusiak Tsunamiei buruzko Kontzientziazioaren Munduko Eguna izendatu zuen azaroaren 5a, baina aurten, eta ageriko arrazoiengatik, azaroaren 4an ospatuko da, Bilboko kaleetan. Euskararekin bat, eta euskaraz bat.