1965ean Arkotxako auzotarrak elkartzeko helburua bere gain hartu zuen Flavio Bujanda abadeak. Garai hartan Praderenako eta Dinamitako langileek ez zuten elkarren berri izaten. Bakoitzak berea, Jaingokoaren legea

Industria sektorea Zaratamoren bihotzean izan da. Alde batetik, Pradera Hermanos enpresa 1838. urtean sortu zuten Benito eta Gregorio Pradera Maguregui anaiek. Ibaizabal ibaiaren ertzean kokaturik garatu zuten burdingorriaren fundizioa. Bestetik, La Dinamita deritzona 1872. urtean errotu zen Santa Marina mendiaren hego-magalean eta 1880ko hamarkadaren hasieran Galdakaoko Zuhatzu tren-geltoki ondora lekualdatu zuten, Pagatza mendian. Enpresa honek izen aldaketa ugari izan ditu eta egun Explosivos Rio Tinto izenez ezagutzen dugu. Bi komunitate horiek, nahiz eta Arkotxa auzoaren eremu berdinean egon, ez zuten elkarrekin harremanik: “Elkarri bizkarra ematen zioten bi errealitate ziren, hartu-emanik gabe”, dio Jon Ajuria Zaratamoko alkateak.

Urteak joan eta urteak etorri, egoerak ez zuen onera egin, baina 1965ean haize berriak etorri ziren Arkotxara. Urte hartako abuztuaren 8an heldu zen Flavio Bujanda Jauregui (Bilbo, 1922-2006) abadea eta Arkotxako erretore izendatu zuten. Auzoko egoera sozialaren diagnosia eta auzoko alderdi desberdinak batzeko lehen neurriak hartu zituen Bujandak. Horiek guztiak Aste Santua bizi, besteek bizi dezaten liburuan jasotzen dira, Arkotxako Pasio Bizidunaren 50. urteurrenean Zaratamoko Udalak eta Bizkaiko Foru Aldundiak argitaratu duten horretan. Jon Penchek idatzi du liburua eta honakoa dio Bujandari buruz: “Ideia asko zituen gizona, oso irekia, aire berriak eta modernoak zituen, baita gizarte kezka ugari ere”.

Auzo zatitua

Don Flaviok bere abadetza hasi zuenean aurkitutako Arkotxako auzoa ez zen inolaz ere herri homogeneoa, eta are gutxiago herri batua. Jon Penchek honakoa biltzen du liburuan: “Lehenengoko bereizketa garrantzitsua geografikoa izan zen: Dinamitako langileen etxeak mendiaren magal aldapatsuan aurkitzen ziren, Pradera Hermanos langileenak beheko aldean, eta Arkotxatik hurbil dagoen Basauriko auzoa den Etxerrekoenak San Vicente elizatik ehundaka metrora. Bigarrena, auzo bakoitzaren sorrerari buruzko desberdintasun argia zegoen, batez ere Dinamita eta Praderenako etxeei zegokienez, lehenengoetan Espainiako beste alde batzuetatik etorritakoak zeudelako, eta bigarrenak herrikoak bertakoak zirelako gehienak. Hirugarrenez, eta lehen esandakoagatik, ez zegoen inolako erlaziorik Arkotxako gune bien artean, bizitza guztiz desberdinak egiten zituztelako. Helduen lanetan ez zegoen inolako interakziorik lantegi ezberdinetan egiten zutelako lan, ezta umeen artean ere, eskolak ere desberdinak zirelako. Horrek guztiak auzoko gazteen artean tirabirak sortzen zituen. Ez gara ekintza bortitzez ari, auzo ezberdinetakoak izanik garai hartan sortzen zen lehiari buruz baizik. Elkarrizketatuek harri-borrokak kontatu dizkigute, tiragomen erabilera, makilak eta auzoko onena nor zen jakiteko futbol partidak ere bai. Marcial Simarrok esaten zuen bezala, hiru auzo zeuden: Dinamita, Fango eta Etxerre, eta bakoitzarentzako bere auzoa zen onena”.

Desberdintasunak konponduz

Flavio Bujanda egoera horretaz jabetu eta konpontzeko asmoarekin hasi zen lanean “behar zituen baliabideak erabiliz”. Elizako bizitzari bultzada bat eman gura zion gazteenak hurbiltzeko helburuarekin.

Lehenik eta behin, Gazte Klub bat eratu zuen. San Vicente elizako azpiko lokal bat gorde zuen horretarako: zinema txiki bat zegoen bertan, eta filmak ikusteaz gain, antzerkiak egin edota abestu egiten zuten bertara gerturatzen ziren gazteek. Finean, Arkotxako eremuetako gazteak batzartzeko lekua apaindu zuen. Kontuan izan, 60. hamarkada hartan –Frankismoan, alegia- biltzeko eskubidea erabat murriztuta zegoela, eta are gehiago neskak eta mutilak batera egotea genero errepresioagatik. Hala ere, Bujandak aurrera egin zuen ekimenarekin eta 1968ko martxoaren 19an zabaldu zuen Arkotxako Gazte Kluba.

Gazteek eurek kudeatzen zuten lokala eta eurek erabakitako ekintzak jorratzen zituzten bertan, hala nola, txangoak, hitzaldiak eta eztabaidak, baina politika kontuak debekatuta zeuden. Liburuaren arabera, Nicolás Yébenes herritarra zen buru-belarri aritzen zenetakoa. Berak proposatzen zituen berba egiteko gaiak, besteak beste, sexualitatea eta musika. Horiek horrela, Arkotxako Gazte Kluba ezaguna bihurtu zen inguruan, ahoz aho zabaldu zen, eskualdeko gazte asko ere bertara hurbiltzea lortu zuen arte.

Gazte Klubaz gain, parrokiko bizitza dinamizatzeko beste jarduera batzuk martxan jarri zituen Bujandak, Don Flavio ezizenez ezagunagoa. Alde batetik, Errege Eguneko kabalgata antolatu zuen, liburuan Manoli Mellado auzotarrak gogoratzen duen bezala. Era berean, hiru talde sortu zituen Don Flaviok: Jacinto Batizek nagusien taldea zeraman, Nicolás Yébenesek gazteen taldea koordinatzen zuen eta umeentzat katekesi klaseak eskaintzen zituen Bilboko katekista talde batek.

Nahiz eta abadeak egindako jarduera hauek guztiak elizako bizitza dinamizatzea lortu, auzoko gazteak lotzeko emaitza ez zen hain ona izan. Izan ere, Klubean Dinamitako gazteak ziren gehiengoa, auzoko beste lekutakoak oso gutxi izanik. Banaketak eta elkar ez ezagutzeak jarraitzen zuen, beraz, beste aukera batzuk bilatu behar izan zituen Bujandak.

Pasio bizidunaren jatorria

1968ko Pasio Biziduna :: Aste Santua bizi, besteek bizi dezaten liburua

Nicolás Yébenes, Agustin Ibarretxe, Antonio Vargas eta Flavio Bujandaren artean Aste Santuko Pasio Biziduna egitea erabaki zuten. Zorte onekoak eurak! Baldintza bereziek bat egin zuten hori lortzeko. Alde batetik, Don Flaviok Balmasedako antzezpena oso ondo ezagutzen zuen, izan ere, Arangurenen aritu zen abade, Enkarterriko udalerritik gertu. Beste alde batetik, Ibarretxe, marista-ordena utzi eta 1967an Zaratamora itzuli zen. Horrek ere Balmasedako Pasio Bizia ondo ezagutzen zuen. Hirugarrenez, Yébenes oso kezkatuta zegoen auzoko egoeraz eta ziur zegoen Pasio Bizidunera Gazte Klubera baino jende gehiago animatuko zela. Azkenik, Arkotxako San Vicente elizako azpiko aldean zegoen lokalean antzerkia egiten zuten Francisco Valle kide zela, interes handia izan zuten.

Horiek horrela, elizako Klubeko gazteek, 1968ko Errege kabalgataren arrakasta ikusita, Pasio Bizidunaren errepresentazioa egitea proposatu zioten Bujandari. Liburuak dioenez, hasieran ez zuen ideia gustuko izan, agian beldurturik, elizgizon batentzako kontu serioa zena ez zuelako parodia bihurtu gura. Hala ere, Arkotxako gazteen gogoa abadearen trabak baino handiagoa zen. Don Flavioren oniritzia jaso arte, auzoko Margariren eta Soleren tabernetan entseiatzen hasi ziren. Frankismoan, gazte talde bat tabernetan elkartzea Pasio Biziduna antzeztea baino arriskutsuagoa zela iritzi zion Bujandak, eta egitsmoarekin aurrera egitea erabaki zuen.

Elkartzeko bideak

Pasio Bizidunaren ideia lau haizeetara zabaldu zen eta albisteak berehala piztu zuen bertan parte hartzeko grina. Batez ere, Praderenako gazteen artean; ordura arte bertako auzotarrek apenas parte hartzen zuten elizako Gazte Klubeko ekintzetan. Hortaz, beste jarduerek ez bezala, auzoko eremu guztiak batzea lortu zuen Pasio Bizidunak.

Yébenes eta Ibarretxe izan ziren Arkotxako Pasio Biziaren lehen zuzendari artistikoak. Dinamitako eta Praderenako gazteen arteko harremana estutzeko helburuarekin, Praderenako auzotarra zen Francisco Valle aukeratu zuten lehendabiziko Kristoa izateko eta Ama Birjina moduan Dinamitako Manoli Mellado izan zen.

Lehen Kristo eta Ama Birjina (1968) :: Aste Santua bizi, besteek bizi dezaten liburua

Don Flaviok Pradera Hermanos enpresaren laguntza jaso zuen eta bertako arotzek, dohainik, eraiki zituzten errepresentaziorako oholtzak. Yébenesen esanetan, lehenengo antzezpena katarsi hutsa izan zen eurentzat. Hala ere, poza handia izan zen, haiek guztiek auzo berekoak zirela onartu baitzuten behingoz. Jatorri ezberdinetako jendea batzea lortu zuen Pasio Bizidunak, egun egiten duen modura. Orduko elizgizonek lortu zuten ezjakintasun eta tirabirak zeuden lekuan, errespetua eta elkartasuna haziak ereitea.