Amamaren garaian ezagutu zituen Xabier Bengoetxe Uriartek (Zeberio, 1988) Enkarterrietako Villano arrazako txakurrak. Txakur hauek ikusi zituen lehen aldian bat-bateko maitemina sentitu zuen zeberioztarrak eta hura bere bizitzako txakurra izango zela erabaki zuen. Etxean beste arrazako txakurrak izan ditu betidanik baina Villanoek “bere izaera islatzen duen zerbait” dutela aitortu digu.

Maiatzaren hasieran, Turtziozeko Tokiko Abeltzaintza eta Nekazaritzako Elikagaien Azokan, Villano arrazako txakurren urteroko Euskadiko Txapelketa egin zuten. Xabierrek Goxo aurkeztu zuen bertan. Momentura arte ez zuen inolako txapelketatan aurkeztu etxean izandako txakurrik, baina salbuespena egitea erabaki zuen, eta denen harridurarako Zeberiokoaren txakurrak irabazi zuen Euskadiko Txapelketa. Berarekin lotu gara Zeberioko larre berdeetan, galzorian dagoen arraza honen nondik norakoak ezagutzeko.

Joan den maiatzaren hasieran Enkarterrietako Villano arrazako txakurren Euskadiko Txapelketa irabazi zenuen Goxogaz. Nolako txapelketak dira horiek, Xabier? Aitortu beharra daukat ez naizela plaza askotan egon. Egia da azken urteetan Gueñes eta Turtziozen izan naizela. Bertako txapelketetan nork bere txakurrak erakusten ditu eta gehienetan edertasuna da lehiaketa horien ardatz nagusia. Hala ere, nire ustez garrantzi handia dauka ere txakurren morfologia ikusi.

Villanoak lanerako txakurrak dira eta ezaugarri horiek izan behar dituzte animalia hauek: luzaroan egon behar dira bizirik eta lanean ahalik eta egoera onenean. Horregatik diot morfologiak ere pisu handia izan behar duela lehiaketa hauetan. Atzeko hankak erorita ez edukitzeak, esaterako, ezaugarri inportantea da arraza honetako txakurretan, aldaketako displasia ekidin dezakelako horrela. Gainera, harremanetarako erraztasuna izan behar dute txakur hauek, beste txakur batzuekin elkarlanean aritzen direlako. Ezin da elkarri etengabe heltzen ari diren txakurrak eduki; taldean lan egiten jakitea berebizikoa da.

“Harremanetarako erraztasuna izan behar dute txakur hauek, beste txakur batzuekin elkarlanean aritzen direlako”

Izan ere, Goxok pertsonekin egoteko erraztasun hori dauka, ezta? Bai, joan diren San Isidroetan azoka antolatu zuten Zeanurin eta Villanoen erakustaldia egongo zela irakurri nuen egunkarian. Lagun batzuekin izan ginen bertan eta Arkaitz Estiballes bertsolariarekin izan ginen bertan, berak ere arraza honetako txakur bat duelako. Goxo ezagututakoan, Estiballes bera harrituta lotu zen arra zela jakin zuen momentuan (barreak).

Baina normalean ez dira horrelakoak Villanoak? Batzuetan bai, batzuetan ez. Hori askotan aukeraketa genetikoaren emaitza izaten da askotan. Beste batzuetan jabearen izaera izaten da faktore erabakitzailea. Niri gustatzen zaizkidan txakurrak edonora eraman daitezken horiek dira. Baina aldi berean, etxean egonda bere ingurua defendatzen dakiten horiek ere. Iluntzean edozein motako animaliak topa daitezke Zeberion: basurdeak, azkonarrak, azeriak… lehenengo ideiara itzuli egiten gara beraz: etxean lan egiten dakiten horiek dira nire gustukoenak.

Eta nolakoak dira “kontrolatzeko” Villanoak? Azken batean txakur hauek handitxoak eta gihartsuak dira. Jabearen kontua da hori. Egia da animalia hauek gidatu ahal izateko indarra behar dela, baina etxekoekin ondo portatu ohi dira Villanoak: nire amagaz, adibidez, oso ondo konpondu egiten da Goxo. Hala ere, ordena eta autoritatea mantendu behar da txakur hauekin.

Honekin esan nahi nuena da berez presako txakurrak direla, baina… arriskutsuak? Ez: galzorian dagoen txakur arraza da eta morfologikoki burua harrapakinak heltzeko prestatuta duten arren ondo bereizten dute lana eta behar bezala egotearen artean. Momentu honetan, berba egiten ari garela etzanda daukagu hanka artean, lasai-lasai [hala da, bai. Elkarrizketak aspertzen duela dirudi]. Txakur egonkorrak dira, eta aldi berean bizkorrak, gogorrak, indartsuak…

Etxeko lanetarako mugatu egiten dira soilik Villanoak txapelketa horietan? Turtziozen, esaterako, Oridiziako gizon bat zegoen publikoaren artean. Villano bat dauka eta erreskate lanetarako erabiltzen du. Jakin izan nuenez, 2019an erreskaterako erabili ziren 250 txakurren artean (belgiar artzainak gehienbat) lehen postua berak lortu zuen bere Villanoagaz Europa mailako txapelketa batean. Azken batean bizkorrak bezain azkarrak dira arraza honetako txakurrak eta oso arin ikasteko gaitasuna dute. Gizakiok askotan kanpoko arrazetako txakurrak bilatu izan ditugu eta altxorrak uste baino gertuago ditugu.

Etxeko lanak egiteko, erreskaterako beharrak burutzeko… komentatu dituzunak landa eremuan egiten diren jarduerak dira. Eta bateragarriak dira herri ekin, hiriekin edo pertsonak topa daitezken eremuekin? Zalantza barik. Txakurrak kostaldera eramatea asko gustatzen zait eta sarritan egiten dut izan ere. Sozializazioa lantzeko aukera paregabea da, eta ez hori bakarrik: Goxo edonora eramaten dut nirekin. Txikitatik landu behar den gauza bat da.

Zein da zure helburua era honetako txapelketetan parte hartzen duzunean? Arraza hau munduan zehar ezagutaraztea. Txikitatik izan nuen arraza honen berri eta txikia izanik ere, nire amamaren garaian, izan nuen nire lehen Villanoa. Beste arraza batzuetako txakurrak ere izan ditut: Malinois artzain belgiarra, Gorbeialdeko artzain txakurra… baina Villanoek nire izaera islatzen duen zerbait dutela uste dut. Turtziozen kasuan lehen aldiz aurkeztu nuen burua bertako txapelketan. Aurkeztu eta irabazi! Horrek benetan hauspotu ninduen. Hala ere, helburu nagusia hortxe dago: galzorian dagoen arraza hau ezagutaraztea. Enkarterrietako altxor bat da. Badago Espainiar Alanoa izeneko beste arraza bat ere eta aditu batzuen arabera, arraza hori Villano arrazari esker berreskuratu dute. Euskararekin bezala gertatzen dela esango genuke: gure mendietara ohituta dagoen txakur arraza zahar maitagarria da eta pena da gehiago ez egotea.

Lehen esan duzu etxeko lanak egiten dituztela Villanoek. Hala egiten du Goxok be? Aitortu behar dut behietara ez dudala bota momentura arte, baina ardien atzetik ibili egiten da, leku batetik bestera ekartzen eta eramaten. Ezuzte batean ardiren bati heldu dio ere, baina oso gutxitan. Artaldea zaintzea da bere helburuetako bat, besteak beste. Askotan berandu arte egiten dugu lan etxean eta gaua heldu egiten da. Momentu horretan txakurra aktibatu egiten da, eta ezohiko soinurik entzuten badu, eremu handietan oso bizkor mugittzeko gaitasuna dauka. Animalien zaintzarako asko lagundu egiten du.

Gaua heltzean animalia asko topa daitezke Zeberioko lurretan. Bai! azeri eta azkonar asko ikusten dira hemendik. Azeriak mehatxu handiak dira bildotzentzat. Basurdeak, ordea, arriskutsuagoak izan ohi dira ardientzat. Horretarako dago Goxo, kanpoko mehatxu horiei aurre egiteko. Politena behiak mendian harrapatzea litzateke, baina arazoak izango genituzke: ziurrenik behiei koska egingo lieke, ez mina emateko, baizik eta animalia basati horiek kontrolpean izateko. Antzina behi basati ugari zeuden Zeberion, eta menditik jaitsi eta elikadurarako erabiltzeko oso animalia aproposak dira Villanoak.

“Antzina behi basati ugari zeuden Zeberion, eta menditik jaitsi eta elikadurarako erabiltzeko oso animalia aproposak dira Villanoak”

Eta orain zer? Zein da Goxoren hurrengo helburua? Era honetako txapelketa guztietan parte hartzea gustatuko litzaidake, Karrantzan, Gueñesen… eta ez hori bakarrik: aurrerago txakurkumeak izatea oso ondo egongo litzateke, gurea den arraza hau bizirik mantendu eta jarraikortasuna eman ahal izateko.