Duela 20 urte nork esango zukeen 2023an Zeberion ahuakateak haztea posible izango zenik? Galdera horrek aldaketa klimatikoak gizartean eragindako gaur egungo egoeraren ikuspegia ematen digu, ahuakateak klima tropikaletan hazten direlako: Antillan, esaterako, barietateak klima tropikal hezea hobesten du, eta itsas mailatik 800 metroraino landatzen da, batez besteko tenperatura 24ºC-tik 26ºC-ra bitartekoa izanik, eta izotzaldiak oso sentikorrak dira. Antilletara joan barik, Zeberioko Aresandiagan ahuakateak ikusi ditugu, jendeak asko estimatzen dituen eta modan dauden baia jangarriak. Azken urteetako tenperaturek igoera nabarmena izan dute eta tendentziak goranzkoa izaten jarraitzen du.

Dagoeneko, aurten bizi izan dugun iraila historia osoko beroena izan dela erakutsi dute NASAren tenperatura erregistroko datuek (GISTEMP). NASAk 1880 urteaz geroztik egin ditu planetako tenperatura irakurketak eta 1960 eta 2020 urteen artean egindako bistaratzeak tenperatura-anomaliak erakusten ditu, Lurraren azpiko urtaro-zikloarekin batera: “Epe luzera berotzeko joera ikus daiteke, eta hilabete bakoitzaren kopurua denborarekin handitzen den heinean, berotegi-efektuko gasak (karbono dioxidoa, esaterako) atmosferara askatzen dituzte giza jardueren ondorioz”. 2023 irudikatzen duen lerroa animazioa amaitu aurreko urte guztien gainetik agertzen da, 2023ko iraila aurreko irailetatik bereziki urrun baitago. 2023ko iraila 2020ko baino 0,48 gradu beroagoa izan zen.

NASA: “Epe luzera berotzeko joera ikus daiteke, eta hilabete bakoitzaren kopurua denborarekin handitzen den heinean, berotegi-efektuko gasak atmosferara askatzen dituzte giza jardueren ondorioz”

Nolako eragina izan du honek guztiak gure gizartean eta bereziki gure lurretan? José María Juez ‘Baskonia’k lau urte daramatza Zeberioko Aresandiaga auzoko baserri batean nekazaritza lanak egiten. Kontsumo propiorako sasoiko barazkiak dituzte bertan: lekak, kalabazak, porruak, piperrak, tomateak, azak, azaloreak… Aldaketa klimatikoaz galdetzean tomateak aurreko urteetan baino “zertxobait geroago” biltzen dituztela aitortu du, “baina ezer gutxi gehiago”, eta ortutik jasotako kopuruari dagokionez aldaketarik ez duela ikusi esan du zeberioztarrak. Baina hau ez da gizartearen gaur egungo errealitatearen isla zuzena. Ez, behintzat, lehen sektoreaz bizi diren langileentzat.

Jose María Juez, Aresandiagako baserrian // Geuria

“Uda luzatu egin da, giro beroa duten egunak nabarmendu dira uda hasi aurretik, udaberrian, eta baita ere udazkenera arte helduz”, azaldu dio GEURIAri Unai Tamayo (Arrigorriaga, 1972) EHUko irakasleak. “Irailean eta urrian ere 30 gradutatik igo egin gara egun askotan, eta hori ez da arrunta. Datua ez da datu isolatua, baizik eta tendentzia bat markatzen duena. Aurreikuspenei begira, badirudi egoera areagotu egingo dela”. Egoera honetara bizitza estiloan moldaketarik egin ez dugulako heldu garela dio Tamayok: “Koronabirusaren garaia oso adierazgarria izan zen. Hor, bereziki mugikortasunari dagokionez, beste eredu bat jarraitu genuen, eta han bai ikusi genuen zeru garbiagoa eta kutsadura gutxiago. Baina garai haiek ahaztu eta berriro 2019ko egoerara bueltatu gara”.

“Koronabirusaren garaia oso adierazgarria izan zen: mugikortasunari dagokionez, beste eredu bat jarraitu genuen, eta han bai ikusi genuen zeru garbiagoa eta kutsadura gutxiago. Baina garai haiek ahaztu eta berriro 2019ko egoerara bueltatu gara”

Dagoeneko urtaroen arteko mugak desagertzen ari dira eta neguan hotz gutxiago eta udako egun luzeagoetan bero gehiago nabaritzen ari gara: “Agerian dira eta gero eta gertuago eta maizago pairatzen ditugu aurretik aipatutako lehorte, egun bero, euri zaparrada, haize bolada eta horrelakoak, baina, ez gara kontziente horren atzetik zer dagoen eta, bereziki, horrek gure jardunbidean aldaketak eskatzen dituela”, dio EHUko irakasleak. “Gizarte oparoan bizi gara eta egoera berrira moldatzeko gai izango garela uste dugu, horrek guretzat inongo aldaketa kualitatiborik suposatu gabe. Hau da, uste dugu erresilientziak edo egoera berrira egokitzeak ez duela suposatuko bizi kalitatean moldaketarik, eta hori ez da horrela”.

Unai Tamayo, Arrigorriagako hiri-ortuan // Geuria

Eragina lehen sektorean

Aldaketa klimatikoak eragin zuzena du gizartean, lehen sektorean bereziki: “Nahi beste teknologia izan dezakegu, baina lurraren fruiturik gabe jatekoa bermaturik ez badago, gizartearen bizi iraupena ere ez dago bermaturik”, esan du Tamayok: “Bero gehiegi egiteak lehorteak ekar ditzake, bereziki ur falta dugunean. Horrek uzta mugatuagoak sortuko ditu, eta horrek eragin zuzena izango du ekonomian, produktuak garestituz”.

Tamayo, Arrigorriagako hiri-ortuetako hazitegi batean // Geuria

Baskoniak lan egiten duen Aresandiagako baserritik 100 metro eskasera, errepidearen bestaldean, Imanol eta Iñigo Larizgoitia nekazarien baserria eta negutegiak daude. Anai biek Jose Mariak azaltzen duenaren kontrako egoera bizi dute. 30 urte daramatzate lehen sektoretik bizitzen eta Imanolekin berba egiteko aukera izan du GEURIAk: “2002 urtetik aurrera hasi ginen aldaketa klimatikoaren ondorioak nabaritzen gure eguneroko bizitzan”, azaldu du Imanol Larizgoitiak (Zeberio, 1969). “Pentsaezina zen gure lurretan zitrikoak eta ahuakateak izatea. 2020tik ahuakateondo bat dugu baserrian eta tenperatura tropikalak eta ura behar ditu hazteko”.

Imanol Larizgoitia, baserriko negutegian // Geuria

Urteek aurrera egin ahala antzinako patroiak ez direla betetzen ikusi dute Larizgoitia anaiek: “Patroi ezberdinekin ari gara lanean eta ez dakigu nola, egia esateko”. Duela 30 urte negozioarekin hasi zirenean tomateen uzta bat edo birekin lan egitea ahalbidetzen zuen Zeberioko tenperaturak: “Urrian hirugarren tomate uzta bildu dugu. Hemendik gutxira Gabonetan jasoko ditugu”. Nekazaritza aldaketa klimatikoaren mende dagoela azpimarratu du Imanolek, eta nekazaritzako patroiak bete ezean lehen sektorea pikutara joango dela iragarri du: “Elikagaiak ezin dira patroi barik ekoiztu”. Aldaketa klimatikoak ekarritako tenperatura altuek, gainera, bestelako ondorioak ekarri dituzte landa eremura: hezetasunarekin batera onddo berrien agerpenak bertako espezieak mehatxatu ditu.

“Urrian hirugarren tomate uzta bildu dugu. Hemendik gutxira Gabonetan jasoko ditugu”

Larizgoitia anaiek sasoiko zuzeneko ekoizpena eta banaketa egiten dute Zeberion eta inguruetan, Bilboko alde zaharreraino asko jota, eta 0 kilometroko produktu freskoen aldeko apustua egin dute lehen momentutik. “Jendeak ez daki aldaketa klimatikoak eragin zuzena duela egunero jaten dituen produktuen ekoizpenean”, esan du Imanolek: “Jendeak uste du supermerkatuek sasoi guztietako janaria ekoizten dutela, eta hori ez da horrela; alde batetik hirugarren mundua pobretzen ari gara eta elikagai gehienak diktadura jasaten ari diren herrialde txiroetatik datoz, besteak beste”.

Supermerkatuetan sasoi guztietako elikagaiak izatearen ondorioz, alde batetik hirugarren mundua pobretzen ari gara eta produktu gehienak diktadura jasaten ari diren herrialde txiroetatik datoz”

Planetak baliabide mugatuak ditu eta horiek modu arduratsuan kudeatzean dago gakoa, bereziki aldaketa klimatikoak gizartea gero eta gehiago mehatxatzen duen azken urte hauetan. Gure elikaduran eragina izaten ari den aldaketa klimatikoaren gurpiletik irteteko gakoa gure ohiturak aldatzean dago. Noiz aldatuko da egoera? Lehen pausoa begiak zabaltzean datza.

Unai Tamayo // Geuria