Zutabeak
Iritzia / Paseoaren bueltan
Oraingoan helduok izan gara jarduera fisikoa praktikatzeko asmoz kalera ateratzeko aukera baliatu izan dugunok. Uste dut denok gogo onez hartu dugun lizentzia izen dela, bai Jarduera fisikoak osasunean eragiten dituen onurengatik, bai alde psikologikoari begira, lasaitu ederra eman baitiogu gure buruari konfinamendua une batez alboratu eta norberaren ‘askatasun’ hori berriro ere sentitzeko tartetxoa aprobetxatuz.
Era berean, egia da guztion gogo hori askatzeko premiak eta finkatutako ordutegien mugak herritar asko eta asko denbora-tarte berdinean kalera ateratzea eragin duela eta, ondorioz, zenbait irudi kezkagarri bizi izan ditugula Basaurin. Hala ere, orokorrean, jendeak jokabide zuzena izan duela iruditu zait eta eman ahal izan diren akatsetako asko ezarritako baldintza eta eskura ditugun baliabide eskasen ondorioz etorri dira.
Eta paseatzen nengoela zera bururatu zait: gure herria, Basauri, ez dago herritarrontzat diseinatuta.
Hazkunde industrialaren logikan eraikita dagoen udalerrian bizi gara. Horrek zer esan nahi duen? Bada, sinpleki, lehenik eta behin industria eta honentzako beharrezkoak diren azpiegiturak (langileei ostatu emateko etxebizitzak eta garraiobideak) lehenetsi direla eta, bigarren maila apal batean, herritarrok erabiltzeko espazio publikoa geratu dela. Etxebizitzen pilaketa, biztanleria dentsitate altua, errepideei eta trenbideei erdiguneko kokapena ziurtatzea dira gure herriko hirigintzaren ezaugarri nagusiak (konplexutasun orografikoa kenduta, noski). Kotxea oinezkoaren gainetik. Espaloi estuak eta errepide zabalak.
Hortaz, egiaztatu ahal izan dugu nola herrigunean aisialdi ez kontsumistaz gozatzeko espazio nahikorik ez dagoen eta ‘periferiara’ jo behar izan dugu aldi berean milaka basauriar, pasialekuen bila. Hiltegia eta San Migel batzen dituen bidea, MercaBilbao ingurutik zabaltzen diren bidegorri eta paseo ezberdinak, Malmasin eta bere inguruneak… lepo bete dira egunotan.
Bestalde, autorik gabeko hiriak nolakoak izango liratekeen irudikatzeko aukera izan dugu, nabarmena izan baita oinezkoak kalera atera izan garen bitartean herrigunean kotxeen fluxua erabat apaldu dela. Izan ere, hainbat hiri hasi dira ibilgailuei zuzendutako espazio horien erabilera planifikatu eta aurreneko neurriak hartzen. Adibidez, Galdakaoko Udalak zenbait kale oinezkoentzat bideratu ditu herritarren pilaketak ekidin eta aisialdirako gune gehiago eskainzeko asmoz.
Basaurira itzuliz, aitortu beharra dago azken urteotan aldaketatxoak somatzen ari garela hirigintzaren alorrean eta, pixkanaka bada ere, norabide zuzenagoa hartu eta hirigintza atseginago baten aldeko apustua burutzen ari garela herri gisa. Horren adibideak Bizkotxalde parkea (nahiz eta diseinu aldetik akats nahikotxo dituen), erreka inguruan eraikitako bidegorriak eta pasealekuak edota Sarratuko bulebarra izan daitezke; eta etorkizunera begirako proiektuetan ere halako joera somatzen da: San Fausto, Bidebieta eta Pozokoetxeko eraberritzeak suposatuko duen espazio publikoaren zabaltzea (Pozokoetxeko trenbide multzoaren lursailaren berreskuratzea eta Trintxera plazaren espazio erabilgarria handitzea) edo Arratiako tranbiako bidegorriaren aldeko apustua (auzotarren ekiteari esker), kasu.
Hala ere, herriaren eraldaketaren helburua gauzatzeko lan asko geratzen zaigu oraindik egiteke. Ezinbestekoa suertatzen da herri barneko mugikortasuna berraztertzea oinezkoek lehentasuna eskura dezaten eta irisgarritasun arazoei konponbidea emateko. Era berean, egiteke daukagu genero ikuspegia hirigintzan txertatzea gure herria denontzat segurua izan dadin. Premiazkoa da ingurumenarekiko begirunea elementu zentrala bilakatzea. Eta, orokorrean, zaintza, pertsonak, haurrak zein helduak, mugikortasun arazoak dituztenak… hirigintza planteamenduen erdigunean kokatzeko auzia oraindik ere zain dugu. Laburbilduz, behar-beharrezkoa da herriaren transformazio prozesua irekitzea eta prozesu hau herritarrekin batera gauzatzea.
Bizitzen ari garen egoerak badu alderdi positibo bat: orain artean izkutuan zeuden zenbait eztabaida interesgarri azaleratzen ari dira. Hala nola, zaintza ereduaren ingurukoa, zerbitzu publikoen ingurukoa, ingurugiroak krisi sanitarioetan duen eragina, tokiko merkataritzak ekonomian jokatzen duen papera, lana egiteko moduak edo orain artean gutxietsitako lanbide ezberdinen funtsezkotasuna…
Eta hauxe da, nire ustetan, krisi honetatik atera genezaken irakaspenik garrantzitsuenetarikoa, egungo egoeraren berraztertzea eta honekiko inkonformismoa, are gehiago konprobatu ahal izan dugunean egungo egoerak ez dituela gure beharrak asetzen.
Beraz, bai, zabaldu dezagun gai hauen inguruko eztabaida eta erantzun diezaiogun hurrengo galderari: ze herri mota nahi dugu?
Zutabeak
Iritzia / Egunero (ez) da Martxoak 8
Demagun emakumea zarela eta haurdun zaudela.
Demagun erakunde publiko batek antolatutako lan eskaintza publiko baten izena eman duzula eta azterteketaren egunean bertan erditzea eragingo dizutela, Osakidetzak aurreikusitako erditze-data igaro delako eta ezin delako gehiago atzeratu.
Demagun lan eskaintza hori zuzentzeko izendatutako epaimahaiko kideei zure egoeraren berri ematen diezula, alegia, azterketaren egunean bertan erditzea probokatuko dizutela eta, Berdintasun legeak zein lan eskaintzaren oinarriek aurreikusten duten bezala, zure parte hartzea prozesuan beste interesdunekiko baldintza berdintsuetan egiteko hartu beharreko neurriak har ditzan eskatzen diezun.
Demagun epaimahaikide horiek ebazten dutela baietz, zure egoera dela eta moldatuko dutela azterketaren ezaugarritzea eta aukera ematen dizutela ospitalean bertan azterketa egiteko, hau da, azterketa egin beharko duzula ohiko deialdiaren egun berean, erditzerako prestatzen ari zaren bitartean, erditzen zaren bitartean edo erditu berritan.
Ez dirudi egoera horretan azterketa bat egitea aurretik aipatutako berdintasun printzipio horrekin bat datorren, ezta? Ez dirudi ezta ere Berdintasun legearen 1/2023 Legegintzako Dekretuak bere 21. artikuluko d) atalean adierazten duen aipuarekin bat datorrenik: “Neurri batzuk, hautaketa-prozesuak… garatzerakoan amatasunari behar bezalako babesa emateko bai jaio aurreko aldietan bai jaiotza ondoko aldietan… sexuan oinarritutako diskriminazio-egoerarik ez gertatzeko. … deialdi bakarreko sistemaren araberako ariketak edo probak edo hautagaiak bertaratzea eskatzen duten bestelako jarduerak … haurduntza-, erditze- edo edoskitze-egoerek, … ekitaldiaren denbora- edo leku-inguruabarrak aldatzea eragin dezakete … Aldaketa-eskabideak kontuan hartzerakoan, beharrezkotzat eta egokitzat jotako antolamendu-neurriak hartuko dira hautagai guztien lehia-berdintasunaren printzipioa bermatzeko”.
Are gehiago, dirudiena zera da: sexu izaeragatiko diskriminazio zuzeneko kasu baten aurrean gaudela, haurdun egoteagatik diskriminatuta hain zuzen ere.
Ba horixe bera gertatu zaio Z.G.G.-ri, Basauriko Udalak Etxe Maitia nagusien egoitzarako antolatutako lan eskaintza publikoan izena emandako basauriarrari. Ondorioa? Azterketarik egin ez eta prozesutik kanporatua. Nori okurritu ahal zaio erditzen zaren egunean azterketa bat egiteko moduan egongo zarenik?
Basauriko Udala urtero-urtero lerrokatzen da emakumeen eskubideekin Martxoak 8aren bueltan, urte osoan zehar berdintasunaren aldeko eta sexu-arrazoiengatiko diskriminazio ororen aurka borrokatzeko prest agertzen da baina, tamalez, badirudi konpromiso horiek guztiak praktikan jartzeko momentua heltzen denean haizeak eramaten dituela…
Zenbat dagoen egiteke oraindik.
Zutabeak
Iritzia / Borrokak batzen gaitu / Ernai
Errelato partzial, oportunista eta interes jakin batzuen aldekoaren aurrean, herri memoria eraiki eta defendatzearen hautua egiten dugu
Orain 48 urte, 1976ko martxoaren 3an, hain zuzen, gasteiztar langileak herriarentzako bizi baldintza hobeak lortzeko borrokan ari zirela, Guardia Zibilak Romualdo Barroso, Pedro Maria Martinez Ocio, Francisco Aznar, Jose Castillo eta Bienvenido Pereda erail zituen. Gasteizko langileen borrokari elkartasuna adierazteko eta martxoaren 3ko gertakarietan izandako 5 hilketak gaitzesteko, Euskal Herriko langileek kaleak hartu zituzten hainbat egunez. Mobilizazio horietan zehar, Bingen Anton Ferrero, 18 urteko gaztea, akatu zuen Guardia Zibilak Basaurin eta Juan Gabriel Rodrigo Tarragonan.
Gertakizun horien osteko hurrengo egun seinalatuetan, Basaurin eta beste herri askotan mobilizazio jendetsuak egin ziren. Hego Uriben martxoaren 8a izan zen tentsio handieneko eguna; goiz – goizetik, eskualde osoak lanaldia gelditu zuen, langileak lantegietatik atera ziren unetik hasi ziren Guardia Zibilaren mehatxu eta kargak. Poliziak, asanblada lekua blokeatzearekin batera, mobilizazioak zein kargak herri osoan zehar zabaldu ziren eta zauritu ugari egon ziren. Horri jarraituz, 11:30ak aldera, Bingen Anton Ferrero, beste hainbat gazte eta langilerekin asanbladara bidean zihoala 7 metrotik botatako Guardia Zibilaren bala batek buruan jo zuen. Ordu gutxira hil zen Basurtoko ospitalean. Herriaren erantzuna garbia izan zen, kaleak eta hiria kolapsatuta mantendu baitzituen langile mugimenduak. Langileek argi zuten: “los trabajadores no cesarán en su lucha por la libertad aunque dejen su sangre en el camino”.
Hurrengo egunean, eskualdeak berriz lan – etena egin zuen, luto eguna antolatu baitzuten Bingen Antonen omenez. Goizean, martxa isila burutu zen herrian eta 40.000 herritarrek parte hartu zuen. Arratsaldeko hiletan, berriz 50.000 herritar bertaratu ziren, Bingen Antonen familiari babesa erakutsiaz. Horrez gain, langileek borrokari jarraipena eman zioten, ez zuten kaleratzerik onartuko eta atxilotuak askatzen ez bazituzten, greba orokorrak jarraituko zuela ere, adierazi zuten.
Kontatutako gertakizun hau, ez da errelatu hutsa, 1976ko martxoaren 3an jasandako neurgabeko indar polizialak gaur egun darrai, horren seinale, orain egun batzuk Gasteizen gertatutako, 2024ko martxoaren 3an, eraildako langileen omenez egindako manifestazioa, poliziak, 1976an bezalako neurgabekeriarekin kargatu zuen zaurituak utziz.
Orduko gazte zein ikasleek antolakuntzaren aldeko hautua egin zuten, momentu hura eraldaketarako une gisa irakurriz, gazteak borrokaren lehen lerroan pausatu ziren. Egun ere, gazteok sinetsita gaude eraldaketa gazteon eskutik etorriko dela, gazte izanagatik herri hau eraldatzeko, antolatzea ezinbestekoa dela badakigulako; hala jardun dugu azken hilabeteotan: kaleak feminismoz bustiz Greba Feminista Orokorrean, gure hizkuntza defendatuz, Palestinari elkartasuna adieraziz, gazteon osasun mentalaren garrantzia azpimarratuz, etxebizitza eskubidea defendatuz edota memoria ekimenak martxan jarriz besteak beste.
Errelato partzial, oportunista eta interes jakin batzuen aldekoaren aurrean, herri memoria eraiki eta defendatzearen hautua egiten dugu. 48 urte pasa diren arren, paretetan bala hiltzaileen zuloak ikusten dira; askok ahaztu nahi duten historia dakarkigute gogora. Horregatik diogu, funtsezkoa dela belaunaldi gisa transmisioan egiteke dugun lana, gaur egungo gazteok belaunaldi berriei gure herriaren bizipen eta irakaspenak helarazteko konpromisoa dugulako.
Borrokak etenik ez duela argi dugu, aurrera jarraituko du, gure bizitzak borrokan defendatuko ditugu, molde edo formaz aldatuz baina beti aurrera eginez. Atzoko protestek, grebek zein mobilizazioek, gaurko borrokarekin bat egingo dute. Finean, borrokak batzen gaitu.
Gora langileon borroka!
Zutabeak
Iritzia I M8ko feminismoak
Zaharrak, gazteak, arrazalizatuak, mi- granteak…feminismo asko daude femi- nismoaren baitan
Zutabe honetako protagonistak esku artean daukazun martxoko Geurian agertzen diren emakume elkarrizketatuetako batzuk dira, eta bertan jasoko ditudanak euren esanen laburpen bat besterik ez.
Tania Martínez Portugal EHU-ko irakasleak pluralgilea itsatsi dio feminismo hitzari, eta zehaztu du “Feminismoen –pluralean aipatzea gustoko dut- aldarrikapenak ezberdinak eta ugariak dira, subjetu politikoa, emakumeak*, ezberdinak garelako, eta zapalkuntza ardatz ezberdinak gurutzatzen gaituztelako.
Ez da berdina emakume txuri, ekonomikoki autonomo eta heterosexual batek bizi dezakeen zapalkuntza esperientzia, edo emakume arrazializatu, migrante eta ekonomikoki arazoak duenarena, adibidez. “Horregatik”, borobildu du “garrantzitsua da tokian tokiko mugimendu feministak bere agenda politikoan egoera ezberdin hauei erantzuna eman ahal izateko ildoak jorratzea”.
Abiapuntu hori hartuta, zaharrak berri eta, esamoldea aldrebestua, berriak zahar gure eskualdean; Basauriren kasuan, emakume feminista zaharren taldea “gizartean ezarritakotik haratago zahartzaroa nola eraiki eta bizi pentsatzeko” sortu zuten, eta Zaratamon, aldiz, Ane, Izaro eta Miren gazteek aldarrikatu dute herri txikietan ardura handia dutela herritar guztiek, feminismoak aurrera egingo badu.
Zaharrak, gazteak, arrazalizatuak, migranteak… feminismo asko daude feminismoaren baitan, eta Izaskun Landaida ugaotarrak feminismoaren eremu instituzionala ezagutu eta aldarrikatzen du: “Egia da bidea dagoela egiteko baina aitortu behar da lan asko egin dela eta egiten ari dela esparru ezberdinetatik eta esparru ezberdinetan. Bestela atzera begiratu eta galdetu gure amama eta amei”.
Miren Beltran eta Ainhize Egiguren ama-alabak, ordea, egunerokotasunari lotu zatzaizkio, agerikoa dena agerian uzteko: “Herriko tabernetara joatean ikusten da nor dagoen traguak hartzen eta nor etxean bazkaria edo haurrak zaintzen”.
Zutabeak
Iritzia I Altxor bat
Nork, zer, noiz, non, zergatik. Horiek dira kazetari batek bere buruari luzatu behar dizkion oinarrizko galderak albiste bat lantzen ari denean. Onartuko dizuet hasiera-hasieratik ez dakidala zutabe honen abiapuntua den esaldia nork esan zuen, ezta irratiko tertulia goiztiar horietako batean entzun nuen, edo, baliteke, nahiz eta ezin dudan ziurtatu, eguerdiko telebista saio batean aditu izana, edo apika, zergatik ez, loa hartu aurretik jartzen dudan podcast batean.
Bost galdera horietatik, beraz, bi bakarrik erantzun ditzaket, eta erdizka. Argi dudan gauza bakarra asaldura eragin zidan esaldia da: “Osakidetza gure altxorra da”. Kezkaren zergatia? Musika ezaguna egiten zaidalako, hitz horien atzean ezkutatzen den zentzu sakon eta gordeaz sumatu dezakedala zer edo zer, euskalgintzan aldez edo moldez aritu garenok eskarmentu handia daukagulako halako baieztapenekin, Osakidetza hitzaren tokian euskara jarriz.
Euskara ere altxorra omen da, -herri aberatsa gurea, nondik begiratzen zaion-, gure hizkuntza mingain puntan inoiz ez darabilten askorentzat (hori modu disimulatu edo agerikoan kontra ari ez direnean).Kontua da abenturazko elaberriren bat irakurri duen edonork jakin badakiela altxorrak normalean lurpean edo itsas hondoan ezkutatzen direla, eta esaerak dioen moduan, ez dela urregorria argi egiten duen guztia. Aurkituta ere, saria batentzat, edo gutxi batzuentzat izaten da, eta gutxi-asko beti ekartzen du poz bezainbesteko negar. Literaturaren historia adibidez beteta dago: Eraztunen Jauna, Atxorraren Uhartea, Montecristoko Kondea…
Fikziotik errealitatera salto eginez, Osakidetzak (berdin euskarak) ez du ez altxor bilatzailerik ez metal detektagailurik ez piratarik behar. Izan dadila, bai osasuna eta bai euskara, gailu, tresna, akuilu, eskubide ,eta gizarte hobe baterako abiapuntu.
Zutabeak
Iritzia | Bizitzaren zirkuluak
Pertsona bakoitzak bere bizitzan zirkulu desberdinak betetzen dituela uste dut. Gure bizitzari esanahia ematen dioten zirkuluak dira eta helburu baten bilaketa etengabean gaude zirkuluak betetzen. Zirkulu ikusezinak dira. Nik, adibidez, lagunak, aisialdia, lana, familia eta nire buruari eskaintzen diodan denbora zirkulutan banatzen ditut. Zirkulu horiek bakoitzaren esperientzien, hazkundearen eta eraldaketaren ziklo jarraitua dira. Zirkulu batzuk irekita daude eta irekita mantentzen dira luzaroan. Ez dute borobil itxi baten formarik. Borobilaren zirkunferentzia irekita dago eta denbora luzez egon daiteke itxi barik. Bakoitzak bere erronkak betetzean dituen heinean ixten dira.
GEURIAk datorren urtean 10 urte beteko ditu, eta hortaz, nik 10 urte beteko ditut GEURIAn lanean. Kazetaritza ikasketak amaitu eta berehala hasi nintzen bertan beharrean. Kazetaritza benetan zer den ikasi nuen duela 10 urte, eta oraindik ere ogibidea ikasten ari naiz.
Laneko zirkulu hori oraindik ez daukat itxita. Ikasketa prozesua amaigabea da eta erronkak beti azaltzen dira nire aurrean. Azken urtean zuzendari lanak eta kazetari lanak uztartzen aritu naiz GEURIAn eta irakurleek eta ikusleek ikusten ez duten lana zelan egiten den ikasi dut. Orain badakit beste gauza asko egiten komunikabidearen barruan. Eta azken urteko ikasketei esker, lanari dagokion nire zirkulua are gehiago handitu dut, baina oraindik zirkunferentzia guztiz itxi barik.
GEURIAren 100. alea da esku artean duzuna. Zenbaki borobila eta itxia, baina nire laneko borobila oraindik zabalik dago, erronka berrien bila.