☉ Galdakao
Ainhoa Jugo: “Maiatzaren 19 bakoitzean balkoitik sirena hotsa entzutean amorrua eta harrotasuna sentitzen ditut aldi berean”
1937ko maiatzaren 19an Plazakoetxeko babeslekua bonbardatu zuten. Momentuan bertan 15 herritar hil zituzten, tartean 11 urteko Moises Jugo.
83 urte dira faxistek Galdakao bonbardatu zutenetik. 1937ko maiatzaren 19a zen eta Alemaniako eta Italiako hegazkinek Plazakoetxeko babeslekua erasotu zuten. Momentuan bertan 15 herritar hil zituzten, tartean 11 urteko Moises Jugo. Ainhoa Jugok (Galdakao, 1996) ez zuen bere osaba ezagutu. Bere aita Robertok eta bere osaba Enriquek ere ez zuten Moises anaia ezagutu. Galdakaoko bonbardaketan gertatu zenaz bere familiak kontatu diotenaren inguruan hitz egin dugu Ainhoarekin.
Zure aitaren anaia bat erail zuten faxistek 1937ko maiatzaren 19an, Galdakaoko bonbardaketan. Zer kontatu dizute etxean garai haietaz, gerraz eta bereziki egun horretaz?
Etxean askotan galdetu izan dugu garai horretaz. Batez ere, sirena hotsa entzuten zutenean babesteko lekuetara korrika nola joaten ziren kontatzen zigun amaren amak, bera oso ume zela. Nola egurrezko makil bat haginkatzen zuten ostonduta zeuden bitartean. Eta amamak (amaren amak) kontatzen zuen, lehen aldiz hildako bat ikusi zuela horrelako bonbardaketa baten ondorioz, Olabarri auzoan.
Gaur egun, ni bizi naizen lekutik oso gertu zegoen babesleku horietako bat, Plazakoetxen. Askotan pentsatu izan da, lehergailua plazakoetxeko parketik errepide generalerako bidexka batean dagoen zuloan erori zela. Baina ez da horrela. Etxean askotan azaldu digute, umeentzako parkea dagoen lekuan zegoela babeslekua eta bertan erori zela. Ibaizabalera heltzen zen erreka zegoen gaur egun parkea dagoen lekuan, eta erreka horrek tunel bat zuen. Gerra garaian, tunel hori bihurtu zuten babesleku.
Josi Sierrak Pedro Jugo zure aitaren anaia nagusiaren testigantza jaso zuen Galdutako Udabarria dokumentalean.
Pedrok esaten zuen bezala, sirena entzuterakoan inguruko herritarrak Plazakoetxeko babeslekuan babesten ziren. Tunela nahiko luzea zen eta hortaz, batzuk barrurago eta beste batzuk kanporago sartzen ziren. Egun horretan hainbat lehergailu erori ziren babeslekua zegoen zonaldean eta euretariko batek tunela zeharkatu zuen. Beti esan didate, Moises eta erail zituzten besteak kartetan zebiltzala dena gertatu zenean eta hauek tunelaren ahotik gertu zeudela. Pedrok kontatzen zuen, bere aurrean erori zela lehergailua eta konbentzituta zegoen, Moises eta besteak, tunelaren beste aldean zeudela. Hau da, lehergailuak ez zuela bete betean euren gainean jo. Baina ez zen horrela izan.
Zure aita oraindik jaio barik, pasarte horren berri noiz izan zuen?
Berak esaten duenaren arabera etxean ez zuten horren gainean inoiz ez hitz egin. Nagusiagoa izan zenean, 18 urte zituenean, bere amak zerbait kontatu zion, baina gauza gutxi. Aitak, ordea, ez zuen sekula gaiaren gainean hitz egin. Bere anaia nagusiaren bitartez, Pedroren bitartez, jakin zuen gertatutakoa.
Ez zen erraza izango horren inguruan hitz egitea.
Ezberdina da eurek bizi zuten garaia eta gurea. Ulertzen dut, isiltasunean eraman izana. Baina gaur egun, gurean askotan hitz egiten dugu gaiaz eta nabarmen errazagoa da orain, lehen baino.
Transmisioaren gakoa da hori, ezta?
Gerra Zibilaren osteko garaiak kontuan izanda, ezinbestekoa izan da bertan egon zirenen memoria -adibidez, Pedro Jugorena eta besteona- gure belaunaldira arte transmititu izana. Egia da, orain dela urte batzuk arte eta orain ere, egun haiek bizi izan dituztenak izan ditugula inguruan eta euren testigantzak jasotzea beharrezkoa izan dela, guri eta hurrengoei heltzeko. Esaterako, Josi Sierrak Galdutako Udabarrian egindako lanaren bitartez, edota Galdakao Gogorak urtero antolatzen duen Memoria Astearen bitartez. Baina baita gure nagusiei galdetuz ere. Orain arte testigantzak horiek jasotzeko aukera izan dugu eta beharrezkoa da horiek jasotzea. Bestela, hemendik aurrera gatozenoi gertatutakoa kontatuko digun inor ez dugu izango.
Ni berandu konturatu nintzen agian, baina ikastola amaitzean edo batxilergoan nengoenean hasi nintzen nire amamari (amaren amari) garai horietan bizi zuena kontatzeko eskatzen, baita aitari ere bere familian gertatutakoa galdetzen ere. Eta hainbat gertaera kurioso jaso ditut. Familia artean gaudenean, bazkarietan, askotan gogoratzen ditugu pasarte horiek.
Moisesez gain, zenbat seme-alaba izan zituzten zure aitaren gurasoek?
Guztira bost seme izan ziren. Nagusienetik txikienera, hurrenez hurren: Pedro, Moises, Jose Mari, Enrique eta Roberto (nire aita). Adin tarte handia zuten euren artean eta horregatik kontatu dezakegu gaur hau. Gaur egun, Enriquek eta Robertok jarraitzen dute gurekin.
Urtero, maiatzaren 19an, zer da burura datorkizun lehen gauza?
Duela ez hainbeste urte hartu dut kontzientzia gertatutakoaz. Hau da, nire aitaren anaia bat 11 urte besterik ez zituela erail zutela faxistek. Orain, garai horretaz dakidana baino askoz gehiago jakin nahiko nuke. Maiatzaren 19 bakoitzean balkoitik sirena hotsa entzutean amorrua eta harrotasuna sentitzen ditut aldi berean. Amorrua, sufrimenduarengatik, baina harrotasuna, memoria dugulako.
Egun hartan gertatu zenaz informazio sakonagoa bilatu duzue senideok?
Ez dakit ziurtasunez esaten. Pedrok emandako testigantzez edota Josik dokumentalean jasotakoez gain, ez dakit zerbait gehiago ikertu izan duten. Esango nuke ezetz.
Zein hausnarketa egiten duzu Gerra Zibilaz?
Faxismoa, nazismoa, frankismoa XX. mendean burgesiaren espresio izan dira. Eta hori erabili du burgesiak, bere dominaziorako. Sistema ankerrena, diktadura militarra, estaldurarik gabe inposatu eta langileria osoaren menderakuntza ahalbidetuz. Estatu espainiarrean ere, Gerra Zibilaren ondorioz inposaturiko urte beltzak.
Zure ustez, Galdakaoko bonbardaketaren eta, oro har, Gerra Zibilaren biktimek aitortuagoak egon beharko lukete?
Uste dut, ez dagokidala niri horretaz hitz egitea. Herrian omenaldia burutzen da urtero, Memoria Astea antolatzen du Galdakao Gogora elkarteak, gertakizunen berri ematen da eta ikerketak egiten dira gudarien hilobiak bilatzeko. Gerra galdu zutenen memoria ekartzea, ez ahaztea eta hurrengoei helaraztea iruditzen zait garrantzitsua.
☉ Galdakao
Dinamita fabrikarekin lotutako eraikinak eta Andra Mari eliza barrutik ezagutzeko bisita gidatuak antolatu dituzte Galdakaon
Ondarearen Europako Jardunaldien baitan Galdakaoko bi espazio berezi horiek bisitatzeko aukera izango dute herritarrek urriko larunbat eta igandetan
Bizkaiko ondare arkitektonikoa ezagutzeko Europako Jardunaldiak antolatu ditu Bizkaiko Foru Aldundiak urrian zehar. Galdakaon, Dinamita fabrikarekin lotutako eraikin multzoa eta Andra Mari eliza barrutik ezagutzeko aukera izango dute herritarrek.
Jesus Muñiz historialari galdakoztarrak adierazi duenez, “Andra Mari eliza bitxi arkitektoniko bat da, XIII. eta XVI. mendeko estiloak batzen dituena, Euskal Herrian oso ohikoa ez dena”
Bestetik, Dinamita fabrikarekin lotutako etxebizitza eta ekipamendu multzoa nabarmendu du Muñizek, “ezohikoa delako eraikin gehienak mantendu izana; hori ez da sarritan gertatzen”. Kasu honetan, publikoarentzat normalean itxita egoten diren instalazioak bisitatu ahal izango dituzte herritarrek, hala nola, fabrikako sarrera edo bulegoak.
Edurne Espilla Kultura arloko zinegotziaren arabera, jardunaldien helburua da “eguneroko bizitzaren parte diren, baina sarritan beren historia ezagutzen ez dugun espazio horiek fokuan jartzea”. Horregatik, “ondarea ezagutu, babestu eta transmititzearen garrantzia” azpimarratu du Espillak, “iraganaren memoria gordetzeko ez ezik, gure ingurunearekiko lotura sendotzeko tresna gisa ere bai”.
“Zuhatzun, Arkotxan, Plazakoetxen eta Tximelarren fabrikako langileentzat eraiki ziren etxebizitzak, eskola, ekonomatoa, kapera eta eraikin desberdinak: jende asko aitite eta amamak bisitatzera joaten da Viktor Anaia kaleko erresidentzietara, baina eraikin horien atzean dagoen historia jakin gabe”, esan du Espillak.
Bisita gidatuetan parte hartu nahi duenak izena eman behar du 944 010 598 telefono zenbakian, astelehenetik ostiralera, 09:00etatik 14:00etara, edo mgarrido@galdakao.eus helbidera idatzita.
Egitaraua | Ondarearen Europako Jardunaldiak 2025
Urriak 4, larunbata
12:00-13:00 Andra Marira bisita gidatua. Euskaraz
Urriak 12, igandea
17:30-18:30 Andra Marira bisita gidatua. Euskaraz
Urriak 16, osteguna
18:30-20:00 Dinamitara bisita gidatua. Euskaraz
Urriak 18, larunbata
12:00-13:00 Andra Marira bisita gidatua. Euskaraz
Urriak 26, igandea
17:30etik 18:30era Andra Marira bisita gidatua. Euskaraz
☉ Galdakao
Galdakaoko EAJk uste du “larria eta kezkagarria” dela EH Bilduk segurtasun indarrei buruzko mozioa atzera bota izana
Iraileko osoko bilkuran Galdakaoko EAJk “elkarbizitzaren alde eta Ertzaintza eta Udaltzaingoen defentsan” mozioa aurkeztu zuen, baina udalbatzak atzera bota zuen
Ikasturte berriko lehen osoko bilkuran Galdakaoko EAJk mozioa aurkeztu zuen, “elkarbizitzaren alde eta Ertzaintza eta Udaltzaingoen defentsan”.
Udalbatzak atzera bota zuen mozioa, EAJren eta PSEren aldeko zortzi botoekin, EH Bilduren kontrako bederatzi botoekin eta UHren eta Auzoaken lau abstentzioekin.
Horren aurrean, Galdakaoko EAJk uste du “oso larria eta kezkagarria” dela EH Bilduk mozioaren aurka bozkatu izana: “Mozio honek erasoak gaitzestea, euskal polizien lana aitortzea eta bizikidetza demokratikoa berrestea baino ez zuen planteatzen”, adierazi dute jeltzaleek prentsa-ohar bidez.
“EAJ Galdakaok salatu nahi du EH Bildu berriro ere erretratatu egin dela, indar demokratiko guztien ahobatezko babesa jaso behar zuen adierazpen baten aurka agertuz. UH eta Auzoak taldeen abstentzioen konplizitatearekin, EH Bilduk bertan behera utzi du segurtasuna, errespetua eta bizikidetza bezalako oinarrizko balioak defendatzen zituen ekimena”, salatu dute jeltzaleek.
EH Bilduren arabera, “uda hasieran izan ziren gertakari batzuei etekin politikoa atera nahian aurkeztu du mozioa hainbat herritan EAJk, Galdakaon ez baita halako gertakaririk izan, ez udan zehar ezta Santa Kurtz jaietan ere”, adierazi zuten ezker koaliziotik osoko bilkura izan aurretik.
Eta Galdakaoko EH Bildutik adierazi zuten, “uda honetan gertatutako gertaera guztiak adierazpen askatasunaren eta espazio publikoaren errespetuaren muga onargarriak gainditu” dituztela: “Ez gatoz bat jarduteko modu horiekin, eta uste dugu modu egokian baztertu behar direla, bai axolagabekeria eta bai gehiegizko jardun interesatua saihestuz”, esan zuten.
Era berean, gertakari horien “instrumentalizazio politikoa” gaitzetsi zuen Galdakaoko EH Bilduk: “Logika bat inposatu nahi da, non indar polizialekiko edo horiek zuzentzen dituztenekiko ezinegon edo zalantza adierazpen oro eraso onartezintzat interpretatzen den automatikoki, eta hori printzipio demokratikoen aurkakoa da”.
“Polizia-kidegoen jarduera kritikatzea, haien funtzionamendu-eredua zalantzan jartzea edo abusu-gertakariak salatzea ez da bizikidetzaren aurkako erasoa. Bizikidetzaren aurka egiten duena kritikarako aukera ezabatzea da, erakundeak kritikaren aurrean blindatzea eta erakundeen gaitzespenaren balioa hutsaltzea”, adierazi zuten Galdakaoko EH Bildutik.
Halaber, polizia-eredua “sakon berrikusteko” hausnarketa eta herri prozesua abiatzeko eskatuko dio Galdakaoko EH Bilduk Eusko Jaurlaritzari, “gardentasuna, kontrol demokratikoa, proportzionaltasuna eta zerbitzu publikoa bermatzeko”.
Eta, erakundeekiko errespetuaren edo adierazpen-askatasunaren bidezko erabileraren mugak gainditzen dituen jarduera oro gaitzesten dituztela; izaera horretako gertaera puntualak “kritika politiko eta sozial legitimoa eta herritarren protesta kriminalizatzeko” erabiltzea erabat baztertzen dutela; eta, kritikarako eskubidea, “baita polizia-indarrekiko ere” berresten dutela adierazi zuten irailaren 25eko osoko bilkuran.
☉ Galdakao
Galdabusak neguko ordutegia martxan jarri du maiatzera bitartean
Aldaketa batez ere asteburuei begira izango da: zerbitzua larunbat eguerdian amaituko da eta igandetan eta jaiegunetan ez da zerbitzurik egongo
Urriaren sarrerarekin batera, Galdabusak neguko ordutegia jarri du martxan, maiatzaren 31ra bitartean. Egokitzapenak batez ere asteburuetan izango du eragina. Izan ere, aldaketen artean, zerbitzua herriko denda txikiak zabalik dauden ordutegira egokituko dute eta larunbat eguerdian amaituko da; udako ordutegian larunbat arratsaldeetan eta igandetan ere martxan izan da Galdabusa.
Lehenengo lineari dagokionez, Aperribaitik 14:20an abiatuko da azken zerbitzua larunbatetan, eta 14:40an udaletxetik. Eta, bigarren linean, 14:00etan abiatuko da larunbatetako azken autobusa udaletxetik eta 14:20an Elexaldetik.
Larunbat goizetan, aldiz, lehenago hasiko da zerbitzua eta bidaia bat gehiago egingo du autobusak: Zuhatzutik lehen autobusa 08:40an abiatuko da larunbatetan, eta Elexaldetik 09:00etan.
Igandetan eta jaiegunetan ez da zerbitzurik egongo, salbuespenak salbuespen. “Azaroaren 1ean, adibidez, Elexalderako zerbitzua egongo da, hilerrirako joan-etorriak erraztu eta autoaren erabilera gutxitzeko helburuz”, diote udal ordezkariek.
Astean zehar zerbitzuak izango duen aldaketa bakarra honakoa izango da: 08:10ean Zuhatzutik Elexaldera abiatzen den autobusa ez da Bekea eta Olabarritik pasako: “Goizeko ordu horietan trafiko handia izaten da N-634 errepidean eta asko zailtzen du ibilbidea garaiz egitea. Edozein kasutan, aurreko zerbitzua eta ondorengoa (eta gainontzeko guztiak) izango dituzte Bekea eta Olabarriko auzokideek”, diote.
Urriaren 3tik 5era bitartean Elexaldeko jaiak izango dira Galdakaon. Goiko Elizako Batzarra Kultur Elkarteak, Udalarekin elkarlanean, hamaika ekintza antolatu ditu.
Egitaraua | Elexaldeko jaiak 2025
Urriak 3, ostirala
19:20 Jaien hasiera, kanpai hotsekin
19:30 Hitzaldia Andra Mari elizan: ‘Galdakaotik Himalaiara ELArengatik’, Izaskun Elejaga eta Kepa Lizarraga
Urriak 4, larunbata
08:30 Ibilaldi kulturala Xabier Orue Etxebarriarekin Andra Mari elizatik abiatuta (Ganguren Mendi Taldearen laguntzarekin)
10:00 Artzain Txakurren Nazioarteko IX. Topaketa
11:00 Hamaiketakoa jai esparruan
12:00 Kalejira auzoan zehar, Ad Libitum txistu bandaren eskutik
13:00 Soka-dantza Andra Mari dantza taldearekin
13:30 Artzain txakurren topaketaren sari banaketa
13:40 Elexaldeko barazki, txakolin eta sagarrik onenen enkantea, Eguzkiren eskutik
15:00 Herri bazkaria. Bertsoak, kantua, argazki proiekzioa eta omenaldia izango dira
17:00 Umeen jaia, herri jolasak, buruhandiak eta animazioa
18:00 Musikaldia Andra Mari elizan
19:00 Erromeria jai esparruan
Urriak 5, igandea
13:00 Elexaldeko hildako guztien omenezko meza
13:45 Udal bandaren kontzertua
Gurseko kontzentrazio-esparrua ezagutzeko irteera antolatu du Galdakao Gogora elkarteak. Urriaren 4an, larunbatez, izango da: 09:00etan izango da irteera eta 19:00etan izango da itzulera.
“Euskal Herritik hur, Zuberoatik urrun barik, dago Gurs herria, Galdakaotik ordu bi eta erdira. Han, 1939an, kontzentrazio-esparru erraldoia eraiki zuten, gerratik ihesi zetozenak hartzeko. 6.500 euskaldun heldu ziren bertara, eta tartean zeuden sei galdakoztar”, dio Nagore Ferreira Zamalloa Galdakao Gogora elkarteko kideak.
Galdakao Gogorak batutako informazioaren arabera, Domingo Egileor Uribarrena, Ramon Gandarias Larrinaga, Francisco Larrinaga Zamalloa, Francisco Rodriguez Martin, Juan Ruiz Anton eta Miguel Zenarruzabeitia Aboitiz galdakoztarrak izan ziren Gursen. “Gehiago ere izango ziren, beharbada, baina ez dugu datu gehiagorik lortu. Ezer gutxi dakigu han bizitakoaz, eta ostekoaz ere”, dio Ferreirak.
Joan-etorria autobusez egingo dute, eta bertan Jabi Bilbao gaian aditua izango da gidari eta hizlari. “Iazko maiatzean, urtero antolatzen dugun memoria historikoaren inguruko jardunaldietan, hain zuzen ere, Bilbaok ‘Gurs kontzentrazio-esparrua’ berbaldia eskaini zuen”, gogorarazi du Ferreirak.
Irteerara joan nahi duenak izena eman behar du 667 488 691 telefono zenbakira deituz edo galdakaogogora@gmail.com helbidera mezua bidaliz. Prezioa 10 eurokoa izango da.
Monday Potions taldeak Hiriko Soinuak lehiaketako sari nagusia irabazi du
Programa | Basauriko jaiak 2025
‘Dantza Plaza’ ekimenak zeberioztarrak ipini gura ditu dantzan, ostiralero
Argazkiak | Galdeketa Usansolon: zein tren-konexio nahi duten bozkatzen ari dira herritarrak
Argazkiak | Kuadrillen arteko XIX. Olinpiadak San Migeleko jaietan: tranpak, algarak eta… larrugorritan!
Argazkiak | Playback lehiaketak giro aparta sortu du San Migeleko jaietan
Bideoa | Uxue Oleagordia: «Herriko erromeriak aukera aparta dira ikasitakoa praktikan jartzeko»
Usansolo erdigunerako geltoki propioa aldarrikatu dute galdeketan parte hartu duten herritarren % 94,7ak
