☉ Ugao
Ugaoko dama Angelun
Maite Idirin abeslaria Ugaon jaio zen. Protesta kantuekin musikaren ibilbideari ekin zion 60ko hamarkadaren amaieran. Egun, Angelun bizi da.

Maite Idirin (Ugao, 1943) euskal abeslaria da. Bere gitarraz lagunduta, 1968. urtean hasi zen herriz herri kantari. Batez ere, protesta kantuekin sartu zen musikaren munduan. Horren harira, 26 urterekin exiliora joan beharrean aurkitu zen. Ondoren, Francoren diktaduraren amaieran, 1973an, Euskal Herrira itzuli zen eta Iparraldeko euskal kultur mugimenduan integratu zen. Diktadorea hil zenean, Hego Euskal Herrira kantaldiak egitera igaro zen eta bost urtez hainbat kantalditan parte hartu zuen.
Bere ibilbidean zehar hainbat sari lortu eta beste hainbeste omenaldi egin dizkiote. Besteak beste, Euskal Kantu Txapelketako bakarlarien lehen saria Behe-Nafarroako Larzabalen 1969an, Lehen Elepeari Gasteizko Iradier Elkarteak Topet Etxahun saria 1976ean, Ugaoko Udalak 40 urtez abesten jarduna eskertzeko omenaldia, Eusko Ikaskuntza saria 2010ean eta Euskaltzaindiak Ohorezko Euskaltzain izendatzea 2014an.
Gaur egun Angelun bizi zara, baina izatez Ugaokoa zara. Zein oroitzapen duzu bertako bizitzaz?
Jaio nintzenean Miraballes izena zuen herriak. Eta, oroitzapen onak ditut, noski. Gogoratzen dut nola bost urterekin eskolara joaten ginen, alde batetik neskak eta beste alde batetik mutilak. Eta, bi gela baino ez zeuden: bata 13 urtera artekoa eta bestea 14-15 urtera bitarteakoa. Eskola bukatu ondoren, josten ikasi nuen. Lehenik Ugaon, baina gero Bilbon. Garai hartan hori zen neskek egiten genuena. Hori zen modan zegoena.
Garai haietan, zein zen Ugaon euskararen eta euskaldunen egoera?
Gaur egungo egoerarekin konparatuta oso ezberdina zen. Ugao -Miraballes garai haietan- ez zen batere euskalduna. Euskaldunak ginenak baserrietako jendea besterik ez ginen. Eta, euskarari dagokionez, Francoren diktaduran debekatuta zegoen, baina gogoratzen dut nola andereño batek, Josefinak, asko errespeatzen zuen euskara. Hark ez zekien, baina euskara maite zuen oso. Beste irakasle batzuek, ordea, zigortu egiten gintuzten.
Era berean, musikarekin harremanetan hasi zinen…
Hala da. Herriko koralean hasi nintzen lehenik, Jose Cruz Gorostiza apaizaren gidaritzapean. Familia oso musikazalea zen eta txikitatik sarrarazi digute etxean musika. Oso gustuko nuen Atahualpa Yupanqui argentinar kantautorea eta haren kontzertu batera joan nintzen Bilbora. Liluratuta geratu nintzen eta nik ere pentsatu nuen musikarekin harreman estuago bat izan nahi nuela.
Noiz hasi zinen musikan lehen pausoak ematen?
Amari gitarra bat erosteko eskatzen nion behin eta berriz, eta gogoratzen dut nola adierazten nion nik kantatu egin nahi nuela. Orduan, nire urtebetetze batean amak kasu egin eta gitarra bat erosi zidan. Gitarra ikasteari eta konposatzeari ekin nion. Dagoeneko Gipuzkoan Lurdes Iriondo eta konpainia hasiak ziren musikan, baina Bizkaian ez zegoen horrelako kantautorerik eta pentsatu nuen hemen ere mugimenduren bat sortu beharko zela.
Eta hala etorri omen zen zure estreinaldia Zeberion.
Hain justu. 1968an Zeberion estreinatu nintzen lehendabizikoz, herriko jaietan. 25 urte nituen garai hartan eta gaztelaniazko zein euskarazko kantuak abestu nituen. Ez nuen errepertoriorik eta nekiena eta ahal nuena kantatu nuen.
Kontzertu hartako anekdotarik gogoratzen al duzu?
Bai. Anekdota polita, gainera! Kontzertua bukatu eta berehala norbait hurbildu zitzaidan. Hara, eta diskoetxe bateko langilea! Cinsa (Gereño anaiak) etxearentzako lan egiten zuen eta disko bat argitaratuko zidatela esan zidan!
Eta baita argitaratu ere…
Bai! Abestien errepertorioa prestatzeko eskatu zidan eta nik zera esan nion: Atahualpa Yupanqui kantautorearen abestiak kantatzen nituela momentu hartan, baita euskarazko beste batzuk ere. Orduan, horiek gaztelaniara itzultzeko esan zidan.
Francoren garaia zen eta abestien letrekin kontu handia izan behar zen, ezta?
Bai. Euskaraz kantatzeko ez zegoen eragozpenik, baina bai zenbait gauza kantatzeko. Horretan zegoen problema. Zentsuratik pasatu behar genituen abesti guztiak kantaldi bakoitzaren aurretik. Normalean ez zegoen problemarik, baina behin, Ondarroan eman behar nuen kontzertu batean, abesti guztiak zentsuratu zizkidaten. Publikoak zerbait abesteko esaten zidan eta ‘Haurtxo polita’ sehaska kanta abestu nuen… hiru aldiz behintzat!
60ko hamarkadan-edo exiliora joan beharrean aurkitu zinen, gainera.
Bai. Nirekin zerikusirik ez zeukaten arazo politikoengatik ihes egin behar izan nuen Euskal Herritik. 1969an Bilbon tiroketa bat izan zen eta hainbat pertsona atxilotu zituzten alde zaharrean, baina batek alde egitea lortu zuen. Lagun baten mutil-laguna zen eta tiroketaren ondorioz, zaurituta zegoen. Laguntza eskatu zidan, eta hortik etorri zitzaidan exiliora joateko beharra.
Nora joan zinen?
Hasiera batean Ondarroako etxe batean ezkutatzeko esan zidaten, baina gero Iparranderuntz joatea gomendatu. Itsasontziz joan nintzen Bermeoko arrantzale batekin Baionara. Ondoren, Parisen bukatu nuen eta bertan bizitza normala egiteari ekin nion.
Bertan ere musikari lotuta bizi al zinen?
Bai. Auzo Latinoko ‘La Candelaria’ Kafe Antzokian kantatzen nuen gauero. Miguel Arocena deitzen zen lokaleko nagusia eta espainiar exiliatua zen. Asko lagundu ninduen eta berari esker diruren bat lortzen nuen kantatzen nuenean. Gainera, denbora horretan hiru single grabatu nituen: lehena 1971ean, bigarrena 1972ko udazkenean eta hirugarrena 1972 amaieran.
Euskal Herrira itzuli zinen 70eko hamarkadan…
1973an Euskal Herrira bueltatu nintzen, Iparraldera hain zuzen. Bertan, euskal kultur mugimenduan integratu nintzen eta Ikastolen aldeko hainbat kantalditan parte hartu nuen. Modu horretan, Iparraldeko zenbait kantarirekin egin nuen topo; hala nola, Estitxu, Manex Pagola, Niko Etxart, Erramun Martikorena eta Anje Duhalde.
Hego Euskal Herrira bueltatzeko aukerarik izan al zenuen?
Bai. Franco hil ondoren, Hego Euskal Herrian kantaldiak egin nituen eta bost urtez kantaldi askotan parte hartu nuen. Horren adierazle ere bada bi LP argitaratu nituela: ‘Hazia sortzen denez lurpean jarria…’ eta ‘Ahizpatasuna’.
Aldakaetarik ba al dago lehengo eta gaur egungo musikaren artean?
Bai, noski. Hasiera batean musika korala, elizakoa, zen gehienbat entzuten zena. Gero kantautoreen garaia iritsi zen, protesta kantuekin. Euskal Herrian mugimendu oso nabaria izan zen kantautoreena eta protesta kantuena. Ondoren, euskal rocka. Aro garaikidean jada, estilo berriak sartu ziren eta gaur egun ere ez daukate zerikusirik bata bestearekin.
☉ Ugao
Oihane Artetxe ugaotarrak haurren babesaren inguruko hitzaldia eskainiko du Bilbon
Artetxek ‘Haurren babesa Euskadin: borondate politikoaren eta erantzukizun instituzionalaren kontua’ gaia landuko du, justizia, polizia, osasun sistema, hezkuntza eta gizarte zerbitzuak aztertuz

Azaroaren 8an ‘Euskadiko Indarkeria Bikarioa, Instituzionala eta haurren Sexu Abusuak Ikusarazteko jardunaldien’ bigarren edizioa antolatu dute Bilbon, La Bolsa eraikiniean, 10:30ean.
Bidaure elkarteak antolatutako jardunaldi hauetan hainbat hizlarik hartuko dute parte, eta horien artean Oihane Artetxe Euskal Herriko Unibertsitateko irakasle eta ikertzaile ugaotarra dago. Artetxek ‘Haurren babesa Euskadin: borondate politikoaren eta erantzukizun instituzionalaren kontua’ gaia landuko du, justizia, polizia, osasun sistema, hezkuntza eta gizarte zerbitzuak aztertuz.
Oihanerekin batera Amaiur Diez Friera gizarteratze teknikaria eta haurtzaroko abusu sexualen biziraulea, Ane Jauregizar indarkeria bikario eta sexu-abusuen biktima baten ama babeslea, Maria Jesus Carmona haurtzaroan eta nerabezaroan aditua den osasun-psikologoa eta Jennifer Osorio gizarte hezitzailea arituko dira.
“Genero arloko aurrerapen normatiboak izan arren, azken ikerketek erakusten dute oraindik ere badaudela indarkeria matxistaren aurkako babesa zailtzen duten praktika instituzionalak, bereziki haurtzaroari eragiten diotenean. Zoritxarrez, Euskadi ez da salbuespena. Horregatik, gonbidatu nahi zaitugu ikusgarritasun jardunaldi honetara. Bertan, lehen aldiz Bilbon biktimak eta arlo honetako profesionalak parte hartuko dute”, azaldu dute Bidauretik.
Elkarte berria da Bidaure eta lau urteko haurrei egindako abusuen ondorioz sortu zuten. Lehendakaria Oihane Artetxe bera da, eta bertan txikitan sexu abusuak edo biolentzia bikarioa jasan izan duten emakumeek eta ama babesleek hartzen dute parte.
Sarrera doakoa da baina izena ematea beharrezkoa da. Horretarako, interesdunek esteka honetan topa daitekeen formularioa bete behar dute.
☉ Ugao
Jurgi Ekizak ‘Argitzala’ albuma aurkeztuko du Ugaoko Dorretxea Herriko Tabernaren 10. urteurrenean
Kontzertua urriaren 2an antolatu dute, 19:30ean. Sarrera doakoa izango da

Ugaoko Dorretxea Herriko Tabernaren 10. urteurrenaren atarian, kontzertu berezia aurkeztu dute urriaren 2an.
Willis Drummondeko Jurgi Ekizak ‘Argitzala’ izeneko bigarren album aurkeztuko du egun horretan, 19:30ean, taldearen etenaldi mugagabea aprobetxatuz. “Album hori modu berezi batean aurkeztera dator: bakar bakarrik ezsenatokian, alde batetik kanta batzuk modu intimista eta gordin batean emanez baina bestetik, abesti batzuk modu apainduago batean proposatuz”.
Aukera berezia da orduan, disko berri hori zuzenean gozatu eta bizitzeko, baita artistaren ibilbidearen proiektu ezberdinetako kanten moldaketa bereziak primizian entzuteko. Sarrera doakoa da.
☉ Ugao
‘Mercedes, bakardade ikusezina’ erakusketak nahigabeko bakardadearen errealitatea ikusaraziko du Ugaon
Erakusketako protagonista, ‘Mercedes’ izeneko eskultura, Jane jauregian egongo da irailaren 26tik urriaren 1era bitartean

‘Mercedes’ eskulturak Ugao bisitatuko du irailaren 26tik urriaren 6ra.
BBK Fundazioaren eta Ugaoko Udalaren eskutik antolatutako erakusketa da ‘Mercedes, bakardade ikusezina’. Mercedesek, bertako protagonistak, gizartearen errealitate isil baten gainean arreta jartzea du helburu: nahigabeko bakardadea.
Mercedes 89 urteko emakume baten irudia da: eserita dago, banku batean, triste eta burumakur. Mexikoko Rubén Orozco artistaren obra da, eta izenburu hau du: “Bakardadean hildako azken pertsona”. Erakusketa Jane jauregian egongo da ikusgai.
“Errealismotik harago, eskulturak bozgorailu izan nahi du, herritarrak gaitz honen inguruan sentsibilizatzeko. Hain zuzen ere, milaka pertsonari maila fisikoan, emozionalean eta sozialean eragiten dien arazoa da, eta gure esku dago horiek saihesten laguntzea”, azaldu dute Ugaoko Udaletik.
Ekintza gehiago
Erakusketarekin batera, irailaren 29an mural kolektibo bat sortuko dute Ugaoko ikastetxeko ikasleek “bakardadearen arazoa gazteei hurbiltzeko eta horien artean ere gizarte-dimentsioaren gaineko kontzientzia pizteko”.
Urriaren 1ean kafe-tertulia bat antolatu dute ere 18:30etik 20:00etara bitartean: “Hausnarketak eta esperientziak partekatzeko gunea izango da, elkarrizketa eta parte-hartzaileen arteko loturak sustatzeko”, azaldu dute udal ordezkariek.
☉ Ugao
Urtzi Vera argazkilariak helduentzako ikastaro bat eskainiko du Ugaon
Izena emateko azken eguna urriaren 8a izango da eta prezioa 29 eurokoa

Urtzi Vera argazkilariak helduentzako argazkilaritza-ikastaro bat eskainiko du Ugaon, hurrengo hilabetean.
Ekimen hau Kultura arloko prestakuntza-programazioaren barruan kokatzen da, eta tresna praktikoak eskaintzea du helburu argazkigintza digitalean hasi edo ezagutzak hobetu nahi dituztenei, zaletasunagatik edo osagarri profesional gisa.
Ikastaroak 30 orduko iraupena izango du eta urriaren 15ean izango da lehen saioa, 17:00etatik 20:00ak arte. Izena emateko azken eguna urriaren 8a izango da eta prezioa 29 eurokoa. Edukiera mugatua izango da eta Ugaon erroldatuta daudenek lehentasuna izango dute.
Izena emateko modu bi daude: Jane jauregian, aurrez aurre, edo inprimaki digital hau behar bezala betez. Zalantzak argitzeko edo informazio gehiago eskatzeko 946 480 704 telefono zenbakia eta kultura.ugao@ortzadar.es helbide elektronikoa ahalbidetu dute.
☉ Ugao
Ugaoko irudi instituzional berria aukeratzeko prozesu parte-hartzailea martxan ipini dute
Ugaotar adin nagusikoek botoa eman dezakete urriaren 10era bitartean

Ugaoko Udalak proposamen bi egin ditu herriaren irudi instituzionala aldatzeko. Erabakia ugaotarrek beraiek hartuko dute gaur bertan abiarazi duten prozesu parte-hartzaile baten bidez. 18 urtetik gorako ugaotarrek botoa eman dezakete urriaren 10era bitartean.
“Ekimen honen helburua da ugaotarrei ahotsa ematea eta Udalaren identitate bisual partekatua eraikitzeko prozesuan zuzeneko inplikazioa sustatzea”, azaldu dute udal ordezkariek.
Botoa bi modutan eman daiteke: aurrez aurre, Jane jauregian (bertan, diseinuak plotter edo roll-upetan ikusi daitezke) edo online, inprimaki digital hau betez.
Bi proposamen grafiko horiek Ugao gaur egun “modu esanguratsuan eta nortasun propioarekin” irudikatzeko garatu direla azaldu dute Udaletik. “Biek Udalarentzat identitate bisual modernoa sortzea helburu duten arren, ikuspegi oso desberdinak eskaintzen ditu bakoitzak, bai maila kontzeptualean, bai estetikoan”.

Lehen aukera // Ugaoko Udala
Lehen aukera: Udalaren hitzetan, “Arima jariakorra duen irudi bat da, Nerbioi ibaiaren antzera. Arina, modernoa eta irakurketa sinboliko sendokoa. Proposamen hau lerro jarraitu, arin eta dotore batean oinarritzen da, sinadura bat simulatzen duena, hurbiltasuna, bizkortasuna eta malgutasuna gogora ekarriz. Lineak gure udalerria zeharkatzen duen Nerbioi ibaia sinbolikoki irudikatzeaz gain, “U” eta “M” letrak ere marrazten ditu — Ugao eta Miraballesen hasierakoak —, gure tokiko nortasunari egindako keinu grafikoa”.
“Marra kurbatu eta harmoniatsuak mugimendua eta dinamismoa inspiratzen ditu, eta naturaltasun eta hurbiltasun-sentsazioa transmititzen du. Tipografia garbi eta garaikideak modernitatearen eta irekitasunaren ideia indartzen du. Erakunde hurbila, berritzailea eta ugaotarren bilakaerarekin konprometitua irudikatzen duen aukera da”.

Bigarren aukera // Ugaoko Udala
Bigarren aukera: “irudi irmoa erakusten du aukera honek, sustrai instituzionalekoa. Eraikina bezain solidoa. Aukera horrek estetika instituzionalago eta sendoago baten alde egiten du. Erdiko sinboloak lore edo armarri bat gogorarazten du, forma geometriko sinplez osatua, eta udaletxeko eraikinaren arkitekturan inspiratua dago. Diseinuak egonkortasuna, zorroztasuna eta tradizioarekiko errespetua transmititzen ditu, baita edozein erakunde publikoren funtsezko balioak ere”.
“Lorea hazkundearen eta zaintzaren sinbolo gisa ere interpreta daiteke, ongizate kolektiboa zaintzen duen erakunde baten ideia indartuz. Serifa tipografiak kutsu solemnea eta atenporala ematen dio. Aukera hori egokia da toki-administrazioaren irudi formalagoa eta tradizionalagoa lehenesten dutenentzat, egungo diseinu garbiari uko egin gabe”.