Hamazazpi urte dira Basaurin euskal irakurleak literaturaz berbetan aritzeko lehenengoz elkartu zirenetik. Makina bat aldaketa jasan du taldeak orduz geroztik, baina helburuak bere horretan dirau: euskaraz irakurtzea, eta irakurketa horrek utzitako esperientzia besteekin konpartitzea

Iaz (2016an) 42.549 liburu mailegatu ziren Basauriko liburutegietan: horietatik 34.039 gaztelaniazko liburuak ziren, eta 7.446 euskarazkoak. Basauriko kalean zenbat euskara entzuten den kontuan hartuta, Etxepareren hizkuntzan hartutako liburu kopurua hain txikia ere ez dela pentsa dezake baten batek, eta euskarazko liburuetara jotzeko ohitura duen herritar taldetxo bat badela.

Ideia horretara iritsita ez legoke soberan Basauriko euskarazko irakurle-taldeari buruz berba bi egitea, ez baita atzo goizean sortua eta, batek daki, bere aletxoa jarria izan baitezake gaur egun liburuak euskaraz maileguan hartzen dituen taldetxo horretan. Idazleekin solasean du izena Basaurin euskal irakurleak elkartzeko martxan jarri zen lehenengo ekimenak. GEURIAko irakurleren batek edo bestek gogoan izango du beharbada. Euskarabilan hasi zuen bere ibilia taldeak 2000. urtean. Karmele Albisu izan zen Euskarabilako irakurle-txokoaren lehenengo saioak gidatu zituena, eta urte batzuen ostean, Isa Castillok hartu zuen haren lekukoa. Basauritik kanpo, beste herri batzuetako liburutegietako irakurle-txokoak ere gidatzen zituen Isak, euskarazkoak zein gaztelaniazkoak, eta Basaurin ere antzeko zerbait egin zezaketela pentsatu zuen. “Alde batetik ikusten nuen irakurle-txokoa liburutegira eramanez gero, Euskarabilara hurbiltzen ez zen jendea gertura zitekeela liburutegira. Bestetik, halako ekintzetarako diru publikoa erabili behar zela uste nuen, alegia, irakurle-taldea bezalako ekimen bat ez zela elkarte batean ateratzen genuen diruarekin bakarrik nantzatu behar”.

Hala, Pozokoetxeko kultur etxera jo zuten euskarazko zein gaztelaniazko irakurle-taldeak martxan jartzeko proposamenarekin. Bi taldeetarako eskaintza zabaldu zuten: euskarazkorako ez zuen inork izenik eman eta gaztelaniazkora gerturatu zirenak larregi ziren talde bakarrean batzeko. Hortaz, gaztelaniazko bi talderekin jarri zen abian Pozokoetxeko kultur etxean irakurle-txokoaren ekimena 2008ko urtarrilean. “Pozokoetxeko gaztelaniazko bi taldeez gain, Euskarabilako euskarazko taldearekin ere jarraitu genuen”, zehaztu du Isak.

Ordea, egoera horrek ez zuen konpontzen Isak zuen kezka: alegia, diru publikotik gaztelaniazko ekintzak ordaintzen zirela eta euskarazkoak, ez. “Horrez gain, garai hartan Euskarabilan hausnarketa prozesu batean murgilduta geunden, gauzak zertxobait aldatzeko ideiarekin, eta prozesu horren barruan erabaki genuen Euskarabilatik ere indar apur bat ipini behar genuela Pozokoetxen euskarazko irakurle-talde bat osatzeko”. Ahalegin horri esker sortu zen 2011. urtean Pozokoetxen liburuak euskaraz landuko zituen taldea; ordura arte martxan zeuden gaztelaniazko bi taldeetako bat desagertu, eta hizkuntza bakoitzeko talde bana geratu zen, ez baitzegoen hiru txoko mantentzeko behar adina dirurik. “Euskarazko taldean oso jende gutxi hasi ginen; Euskarabilako Idazleekin solasean programara joaten zirenak ziren, gainera, horietako batzuk. Euskaltegietatik ere indar apur bat egiten hasi ziren euskara ikasten ari ziren ikasleak animatzeko eta horrela taldetxoa handituz joan zitzaigun”. Lehenengo ikasturtean bospasei lagun batzen ziren, baina urtez urte taldeak pixkanaka gora egin zuen eta azken urteetan hamar laguneko taldetxoa ziurtatuta izaten dute.

Hilean behin biltzen dira Pozkoetxeko irakurle-talde biak eta, Idazleekin solasean egitasmoan ez bezala, gehienetan euren artean komentatzen dute liburua, idazlearen presentziarik gabe; ikasturtean zehar behin edo bitan soilik izaten dute idazlearen bisita, aurrekontuan izan dituzten murrizketek ez baitute gehiagorako ematen.

Nolako irakurlea, halako liburua

Orain hamazazpi urte Euskarabilako irakurle-txokora joaten hasi ziren irakurleen eta gaur egun Pozokoetxera gerturatzen direnen artean alderik ba ote dagoen galdetuta, baiezko biribila eman digu Isa Castillok. “Euskarabilara joaten zen jende asko hain zuzen ere Euskarabilan egiten zelako joaten zen saioetara, Euskarabilak abian jartzen zituen ekimenak bultzatzeko, militantzia puntu batekin, alegia. Pozokoetxeko taldean, ostera, bestelako motibazioak aurkitu ditut. Batzuk aspektu literarioagatik joaten dira; beste batzuk, euskara ikasteagatik; eta euskaraz irakurri nahi baina nondik hasi ez dakielako etortzen denik ere bada, alegia, gida moduko bat izateagatik”.

Asel Luzarraga idazlea Basauriko irakurle taldean / Utzitakoa

Irakurle-txokoetan lantzeko liburuak aukeratzerakoan, hainbat aspektu izan behar dira kontuan. Alde batetik, gauza jakina da irakurlegoaren gehiengo zabal batek nobelak irakurtzen dituela, horixe dela gehien gustatzen zaien generoa. “Baina hori ahaztu gabe, bestelakoak ere sartzen saiatu behar du gidariak: poesia libururen bat, adibidez. Eta jendeari gehiago kostatzen bazaio, saio horretara idazlea gonbidatzen saia zaitezke, kontua pixka bat arintzeko”. Saiakeraren bat edo antzerki-libururen bat ere landu izan dute Pozokoetxeko taldean.

Bestetik, gogoan izan behar da taldera doazen lagun guztiak ez datozela euskara maila berarekin eta, beraz, saio batean Joseba Sarrionandiaren saiakera bat lantzen badute, hurrengoan ahalegin gutxiago eskatzen duten detektibe nobela bat programatzea komeni dela.

Ez da berez etortzen

Oraindik ere sarritan entzuten den kontua da euskarazko liburuak gaitzak ei direla. Isak ez du zalantza handirik gai horren inguruan. “Zailak direla? Noski, hizkuntza jakin batean irakurtzeko ohiturarik hartzen ez baduzu, sekula ez zaizu erraza egingo. Niri betidanik gustatu izan zait irakurtzea. Euskara ikasi nuenean, gaztelaniazko eta euskarazko liburu bana izaten nituen beti esku artean: baina gaztelaniazkoa amaitzen nuen eta euskarazkoa hortxe geratzen zitzaidan ataskatuta. Jabetzen nintzen horrela ez nuela sekula ikasiko euskaraz irakurtzen, eta horregatik erabaki nuen behar nuen denbora guztia hartuko nuela euskaraz bakarrik irakurtzeko. Bi urtetik gora egin nuen horrela. Euskaraz irakurri nahi nuen eta banekien horixe zela egin behar nuena. Ahalegin hori egin beharra dago, ez da berez etortzen euskaraz irakurtzeko ohitura. Eta ez diot euskaldun berriengatik bakarrik. Euskaldun zaharra den jende askok ere badio euskarazko liburuak zailak direla. Baina borondate eta lanketa kontua dela uste dut”.

Euskal mundua gaztelaniaz bakarrik irakurtzen duen irakurleengana gerturatzeko ahalegina ere egiten dute Pozokoetxeko gaztelaniazko irakurle-taldean: ikasturte bakoitzean euskaratik gaztelaniara itzulitako bizpahiru liburu lantzen dituzte, eta saioetara etortzen diren idazle gutxi horiek idazle euskaldunak izaten dira. “Oso polita da, gaztelaniazko taldeko irakurleentzat oso mundu ezezaguna baita euskal sortzaileena. Ederra da ikustea nola ezagutzen dituzten eta gero jarraipena egiten dieten”, azaldu du Isak.

Gaztelaniazko irakurle-taldeak urriaren 5ean egin zuen ikasturteko lehen saioa, eta euskarazkoak urriaren 19an ekin zion kurtso berriari.