“Etxebarri gune geoestrategiko pribilegiatua da Bizkaian”. Adierazpen horiek egin dizkio GEURIAri Maria Romano Vallejo historialariak. Aurtengo Ondarearen Europako Jardunaldietan Etxebarriko bideen iragana ezagutarazi du Romanok urrian zehar, ‘Harribidea, bide berria’ hitzaldi eta bisita gidatuen zikloaren bitartez.

Etxebarri estrategikoki komunikatuta dago inguruko herri eta hiriekin, sarbidea errazten duten eta komunitateen arteko interakzioa sustatzen duten bide eta ibilbideen sare bati esker. Baina nolakoak ziren antzinean Etxebarriko bideak?

“Etxebarri Bilboko hiri-gutunean agertzen da 1300. urtean, ibiagatik ez ezik, Etxebarriko bideagatik ere izendatua, Urduñatik Bermeorekin lotzen baitzen. Bitxia da, bide hori ez zelako Bilbotik igarotzen; Etxebarritik pasatzen zen, eta horregatik ezagutzen zen Etxebarriko Bidea bezala. Izen horrek bakarrik adierazten digu udalerriak urte haietan izan zuen garrantzia”, dio Romanok.

Etxebarriko Bidea Boluetatik (Bokete aldetik) sartzen zen udalerrian, Malmasin gaina inguratu ondoren, eta Lezama Legizamon penintsula osoa zeharkatzen zuen. Leguizamon familiaren dorrearen aurretik igarotzen zen, eta, ondoren, Santa Ana penintsulatik jarraitzen zuen. Iparralderantz jotzen zuen, Ganguren mendirantz, handik Asuako haranera (gaur egungo Txorierrira) edo Galdakaora edo Zornotzara joateko, eta, ondoren, Larrabetzutik Bermeora edo Durangora zuzentzeko.

Bide berriak zabaltzea

“Maria Diaz de Haro Bizkaiko Andreak 1310ean Bilboko hiri-gutuna berretsi zuenetik, debekatu zuen Etxebarriko Bidea erabiltzea”, dio Romanok, eta gogorarazi du erabaki horrek behartu egiten zituela merkatariak eta mandazainak Bilbotik pasatzera zergak ordaintzeko, “Santo Domingo bidearen erabilera bultzatuz, eta Etxebarriko bidearen kaltetan”. Hala ere, Etxebarriko Bidea bere horretan erabiltzen zuten herritarrek erabilera pertsonalerako, eta bide berriak zabaldu ziren: Legizamonekoa, Errege Bidea eta Arizbarrenekoa.

Gauzak horrela, Etxebarriko Bidearen barruan, Legizamongo Bidea sortu zen, Leguizamon familiaren dorrearen aurretik eta errota eta burdindegiaren artean igarotzen zena. “Ondoren, zubia zeharkatzen zuen Santa Ana penintsulan barneratzeko, eta, jarraian, Bidekurtzen gurutzatzen zen, aurrerago Errege Bidearekin bat egiteko. Errege Bidea gutxi gorabehera egungo errepide nazioalarekin parekatu genezake. Gainera, XIX. mendetik aurrera, Arizbarrengo Bidearekin ere egiten zuen bat, Ibaizabal ibaia zeharkatu ostean, Basaurirantz jotzen zuena; industrialki hazten ari zen La Basconia aldera, alegia”, dio Romanok.

Garapena eta atzeraldia

“Bide bat udalerri batetik igarotzeak beti laguntzen du hainbat zerbitzuren garapen ekonomikoan, hala nola, ostatuak, fondak edo mesoiak irekitzen baitziren. Eta horrek aberastasuna dakar”, dio Romanok: “Gainera, mandazainak, ibiltariak eta erromesak gure lurretatik igarotzearen ondorioz, ondare- eta kultura-eragina eta -garapena zegoen gizarte osoan. Beraz, oso positiboa da bideak udalerrietatik igarotzea. Gainera, gaur egunera iritsi den toponimia-aberastasuna ere uzten digu”.

Hala eta guztiz ere, Errege Bidearen trazadura aldatzeak atzeraldia ekarri zuen Etxebarriren garapenean: “XVI. mendean Bizkaiko Foru Aldundiak Errege Bidearen trazadura aldatu zuen eta Basauritik igarotzea erabaki zuen, Etxebarriren kaltetan. Izan ere, zalgurdiak edo salgaiak herritik igarotzen ez zirenez, ez ziren zergarik kobratzen, eta, hortaz, ezin ziren garatu bidean zehar ezarritako ostatu, fonda edo mesoi horiek”, dio Romanok.

Txalupatik Metrora

“Haatik, zailtasunak zailtasun, Etxebarrik gune estrategiko izaten jarraitu du komunikazio-bide oso garrantzitsuei dagokienez. Horren erakusgarri da 1882tik aurrera Bilbo eta Donostia edo Durango lotzen dituen trenbideak Etxebarrin geltokia izatea. Era berean, Arratiako tranbia Etxebarri ondotik igaroten zen”, dio Romanok.

Bitxikeria gisa, jardunaldietako hitzaldietako partaideek Etxebarri eta Begoña (garai haietan ez zen Bilboren parte) lotzen zituen txalupa baten berri izan zuten. “Bideak trazaduratik haratago doaz, eta, askotan, komunikazio-bideek ibaiak beste modu batera gainditu behar dituzte. Kasu horretan, La Barca izenez ezagutzen zena erabiltzen zen Etxebarrin. Oso deigarria izan da jardunaldietara joan diren pertsonentzat, baina ez luke horrela izan behar; izan ere, txalupa zegoen tokian toponimo bat dago: La Barca izeneko baserri bat baitzegoen. Etxebarritik Begoñako elizatera gurutzatzeko modua zen La Barca: Lezama Legizamon penintsula osoa zeharkatzen zuen. Boluetako zubi berriraino igaro behar izatea baino askoz bizkorragoa zen La Barca. Gainera, Boluetako zubi hori ez zuten XVIII. mendera arte eraiki. La Barcaren bitartez, pertsonak ez ezik, merkantziak ere errazago igarotzen ziren, askoz azkarrago eta modu eraginkorragoan, Bilboko itsasadarrean gasolinoekin gertatzen zen bezala”, dio Romanok.

Izarra Rodriguez etxebarritarrak, adibidez, Ondarearen Europako Jardunaldietan parte hartu zuen entzule bezala, eta GEURIAri aipatu dionez, harritu egin zuen La Barcaren bitxikeria: “Oso jardunaldi interesgarriak izan dira, eta ezagutzen ez dituzun gauzei buruzko informazioa ematen dizute. Esaterako, ez nekien Etxebarrin bazela txalupa bat Lezama Legizamon poligonoa Begoñarekin lotzen zuena: harritu egin ninduen!”, dio Rodriguezek. Mari Paz Fernandez herrikideari ere gustatu zaizkio aurtengo jardunaldiak: “Gure herriari buruzko historia ezagutzea asko gustatzen zait”.

1882ko trena, Arratiako tranbia edota La Barca txalupaz gain, Metroaren etorrera oso garrantzitsua izan da Etxebarriren garapenean: “Jakina, Metroaren etorrera hirigintzarako oso boom garrantzitsua izan da Etxebarrirentzat. Beraz, komunikazio-bideei lotuta egon da beti”, dio Romanok.