☉ Ugao
Joseba Bilbao: “Esparru lokalean laguntza gehiago jaso dugu administrazioan baino”
Bere semeari Batten-en gaixotasuna detektatu ziotenetik ibili da Joseba Bilbao ugaotarra bere familiarekin batera gaixotasunaren ikerkuntza bultzatu eta pairatzen dutenen bizi kalitatea hobetzeko lanetan
Duela pare bat urte Joseba Bilbao Redondoren (Ugao, 1978) bizitza guztiz aldatu zen. Bere semeari, Hodeiri, Batten CLN6 gaixotasuna detektatu zioten, egun osabiderik ez duen gaixotasuna. Kolpea bikoitza izan zen bere alaba txikiak, Ilargik, gaixotasun bera pairatzen zuela baieztatu ziotenean. Momentu hartan, bere bikotea den Joanarekin eta haien familiekin batera Hodeilargi elkartea eratzea erabaki zuten. Elkartearen helburuak argi daude: ikerkuntzarako baliabideak lortzea eta gaixoen bizi kalitatea hobetzea. Egun, Hodeik sei urte ditu eta Ilargik lau.
Zer da Batten CLN6 gaixotasuna?
Gaixotasunaren izen teknikoa Ceroidolipofuscinosis Neuronal da eta hamahiru aldaera ezberdin ditu. Hodei eta Ilargiren kasuan CLN6a da, haur berantiarra bezala ezagutzen dena. Hau normalean 4 eta 8 urteko adin tartean agertzen da. Era erraz batean azaltzeko, gaixotasun honek eragiten duena da gorputzeko zelulek ezin dituztela hondakinak kanporatu, eta hondakinak pilatzen doaz zelularen heriotza eragin arte.
Nolakoa da gaixotasun hau pairatzen duen norbaiten bizitza?
Ez da erraza. Umeek garapen normala izaten dute hasieran, baina gaixotasuna plazaratzen denean atzeraka joaten hasten dira. Ikasi dituzten trebetasunak, hala nola, korrika egitea, ibiltzea edota oreka mantentzea desikasten joaten dira pixkanaka. Hodeiren kasuan, esaterako, dena mintzamenean zituen garapen arazoengatik hasi zen. Berba egiteko gaitasunik ez zuen; bost sei hitz esaten zituen soilik eta bere ahoskera nahiko txarra zen. Lau urte zituela lurrera jausten eta hanketan dardara batzuk izaten hasi zen. Lehen korrika egin zezakeen, baina gaixotasuna aurrera joan den heinean bera atzeraka joan da. Orain Hodeik norbaiten beharra du ibiltzeko.
Gaixotasuna pairatzen duena ez da kontziente bere gorputza, eta ordura arte zituen gaitasunak, atzera doazela. Teorian gaixotasunaren garapenak eragiten ditu: ikusmenaren galera, hitz egiteko gaitasunaren galera, ibiltzeko ahalmena galtzea eta, orokorrean, funtzio guztiak gutxiagotzea, hil arte.
Hala ere, guztien prozesua ez da berdina.
Ilargiren kasua ezberdina izaten ari da. Momentuz asintomatikoa da; hortaz, bere garapena normala izaten ari da, beste edozein umerena bezalakoa: hitz egiten du, korrika egiten du eta abar. Baina ezin dugu ahaztu printzipioz gaixotasuna noizbait agertuko dela. Hori da medikuek baieztatu digutena.
Nolakoa da senitarteko baten bizitza? Kasu honetan guraso batena.
Nahiko gogorra, egia esan. Baina, denboraren poderioz ohitzen zoaz. Eguneko 24 orduak berarekin (Hodeirekin) igaro behar dituzu; laguntza behar du edozertarako: ibiltzeko, zutik jartzeko, janzteko, jateko eta abar luze bat. Bera gai da katuka edo arrastaka joateko, beraz, etxean moldatzeko gai da. Kalean beste kontu bat da.
Gaixotasun hau pairatzen duten umeak fisikoki indartsu egoten saiatu behar gara, haien bizitza ahalik eta onena izan dadin; eta nork daki, noizbait zeozer baldin badator eta sendatzeko aukerarik balego, gorputza indartsu eduki behar dute. Hori dela-eta, ezin dira utzi beti eserita edo etzanda, ibiltzera joatea, laguntzarekin egin behar duten arren, haientzat oso beharrezkoa da. Gu gara laguntza hori eskaini behar diegunak.
Hodeiren gaixotasunaren berri ematen zizutenean, zein izan zen burutik igaro zitzaizun lehenengo gauza?
Zartada bat da, noski. Baina niretzat gogorrena ez zen lehenengo momentua izan; baizik eta lehenengo astea. Momentu hartan nire semearen hiletaren eguna imajinatzen nuen. Bere hileta hamaika aldiz bizi izan dut nire buruan. Okerrena da data bat jartzen dizutela. Esaten dizute normalena dela hamar eta hamabi urte bitartean hiltzea. Data hori zure barrenean grabaturik geratzen da. Oso, oso gogorra da.
Eta Ilargiren kasuan?
Antzekoa izan zen. Esango nuke gogorragoa izan zela. Izan ere, Hodeirena komunikatu zigutenean gure buruan Ilargi zegoen. Bagenekien borrokatu behar genuela ez bakarrik Hodeiri ahal genion bizitzarik hoberena emateko, baita gure alabarengatik ere. Kolpe latza izan zen baieztatu zigutenean Ilargik gaixotasuna bera pairatzen zuela.
Batten-en gaixotasuna gaixotasun arraro bat da. Pentsatzen da 12.500 pertsonetatik batek pairatu dezakeela, edo, Estatu Batuetan egin diren frogen arabera, batek 100.000tik. Nolakoa da detektatzeko prozesua?
Guk hasieran ez genekien zer gertatzen zitzaion Hodeiri. Ikusten genuen arazoak zituela hitz egiteko orduan eta ikastolan esan ziguten hau profesionalekin ikusi behar genuela, garapen kontu bat izan zitekeelako. Pediatrarengana joan ginen eta esan zigun lasai egoteko, hizkuntzaren garapenean atzerapen bat edukitzea ez zela zerbait arraroa, haur askok pairatzen duten zerbait dela. Hau horrela utzi genuen, logopedarengana joaten ginen, baina ezer gehiagorik ez.
Lau urte zituela erortzen hasi zen. Hitz egiteko gaitasun eza gehituz, froga genetiko bat egitea erabaki genuen. Lehenengo froga hauetan Hodeik emaitza normalak ematen zituen, horren arabera osasuntsu zegoen. Hala ere, beste hamaika froga egin genizkion. Horietako bat eskanerra izan zen. Bertan, Hodeiren neuro-pediatrak ikusi zuen zerebeloa izan behar zena baino txikiagoa zela. Hortaz, Joanari, nire bikoteari, eta bioi froga genetikoak egin zizkiguten.
Aste baten ostean, eta printzipioz ia bi urte itxaron beharko genuela esan ondoren, gure emaitzak heldu ziren. Emaitza horietan agertu zen Joanak eta biok gene berdinean akats bat dugula eta Hodeik jaso dituela. Gero jakingo genuenez, Ilargik ere jaso ditu. Haurdunaldi bakoitzean %25eko aukera dago bi gurasoek akats hau baldin badute.
Gaixotasun arraroa izanda, zer-nolako laguntzak jasotzen dituzue?
Gutxi. Hala ere, ezer ez jasotzea baino hobea da zerbait jasotzea. Ospitalean, esaterako, zainketa aringarrientzako unitatea zabaldu dute. Kontsultak, neuro-pediatra, erizainak eta abar bertan daude egun osoan zehar. Ikastolak laguntza handia eskaini digu: Hodeirentzako astean birritan fisioterapia saioak ordaintzen dizkigu. Zainketak eta desgaitasuna direla-eta, gobernuak nire emazteari mila euro ematen dizkio urtean. Horiei hilabetero ematen dizkiguten beste 200 euro gehitu behar zaizkie.
Gainontzean, dena gure kontu doa: logopeda, fisioterapia saio gehiago, zalditegia (dirudienez onuragarria da Hodeirena bezalako kasuetan) eta abar.
Nolakoa izan da jendearen babesa?
Ikastolan, Lizarran zein Ugaon laguntza handia jaso dugu. Ikastolan dena erraztasunak jartzea izan da. Hasieratik, administrazioaren burokrazia guztia itxaron aurretik, norbait jarri zuten Hodeiri lagundu ahal izateko, bere lagunekin egoten jarrai zezan errepikapena saihesten saiatu dira eta ordutegiarekin malguak izaten ari dira; gelara beranduago sartu behar badu ez dago arazorik. Ugaon jende asko mugitu da. Tabernetan elkarteari laguntzeko eltzeitsuak, kamisetak eta sudaderak jarri dira. Udaletxea beti egon da laguntzeko prest. Kontzerturen bat edo lasterketa solidarioren bat antolatzeko aukera beti luzatu izan digute. Lokalki, jendeari esker, laguntza gehiago somatu dugu administrazioetatik baino.
Zergatik sortu zenuten Hodeilargi elkartea?
Hodeiren gaixotasunaren albistea jaso genuenean gure egoera berdinean zegoen norbait bilatzen hasi ginen; batez ere jakiteko haiek nola bizi zuten egoera hau guztia eta zer egin zitekeen Hodeiren bizitza hobetzeko. Horrela aurkitu genuen Castellon gurea bezalako egoeran dagoen beste familia bat: bi alaba dituzte eta biek Batten-en gaixotasuna pairatzen dute. Haiei esker Estatu Batuetan frogatu zuten tratamendu genikoaren berri izan genuen. Horrelako ikerketak aurrera eraman ahal izateko dirua beharrezkoa da oso. Horregatik erabaki genuen elkartea eratzea, ikerkuntzan baliatzeko baliabide ekonomikoak eskaini ahal izateko.
Zein da zuen helburu nagusia?
Gure helburuak dira, alde batetik, dirua lortzea ikerkuntzara bideratzeko eta gaixoen bizitza kalitatea hobetzeko, eta, bestetik, ikusgaitasuna lortzea. Jendeak jakin behar du gaixotasun arraroak existitzen direla. Gizartean pixka bat ahaztuta gaude halakoak pairatzen ditugunok gutxi garelako, baina, egon badaudela jakitea oso lagungarria izango litzateke.
Gaixotasun arraroetan ikerketa lana nahitaezkoa da. Nola dago esparru hori?
Nire ustez oso gaizki dago. Hemen, ia ezinezkoa da; administrazioak oso diru gutxi bideratzen du gaixotasun arraroen ikerkuntzarako; eta gero, ikertzeko orduan traba asko daude. Lehenengo hamar egunetan nik neuro-pediatrari galdetu nion ia momentu hartan mahai gainean hamar milioi euro jartzen banizkion zerbait egin zezakeen, eta esan zidan Europan ezinezkoa zela.
Estatu Batuetan terapia geniko bat egin zuten duela urte batzuk hamaika umerekin. Duela urtebete frogekin bukatu zuten eta, tamalez, ondorioztatu zuten metodo horrekin ezin zutela epe luzean gaixotasuna gelditu. Hortaz, CLN6rentzako ikerketak alde batera utzi dituzte eta CLN3 aldaerarekin jarri dira. Espero dugu akatsa detektatzen dutenean berriz hastea CLN6arekin. Esaten dute hau dela momenturik hoberena ikerketarako, ikusi izan dugunez Covid-19arekin, zientzia oso azkar dabilelako.
Hemendik gertu ikerketarik ba al dago?
Pandemia hasi aurretik, Europa mailan zenbait herrialde batu ziren ikerkuntzak bideratzeko asmoz. Ikerketa hauek laborategian egiten dira, eta momentuz ez da frogarik egin gizakietan. Ikerketa hauek leku ezberdinetan egiten dira; hau da, ikertzaileak ez daude guztiak leku berdinean batuta, baizik eta Europan sakabanatuta, deszentralizatuta. Gehienak Ingalaterran zeuden arren, ikertzaile talde bat dago Salamancan.
Badirudi badoala, baina motel. Azkenean gaixotasun honek denbora gutxi uzten dizu, eta ikerketak motel doaz. Hala ere, esan beharra dago Euskadiko eta Espainiako Gobernuek ez dutela askorik egiten gaixotasun arraroen ikerketen alde; edo, behintzat, gutxienez nik ez dut ikusi.
Zaintzei dagokienez, zuen kasuan zerbait berezirik behar duzue?
Hodeiri duela gutxi dafoak jarri dizkiote. Hauek oinetan doazen plastikozko pieza batzuk dira. Honek orkatilaren mugimendua murrizten du, horrela, ibiltzeko orduan mugimendua zuzentzen du. Izan ere, bera normalean hanka-puntetan ibiltzen da eta erortzeko aukera gehiago ditu. Horrez gain, eskorga baten bila gabiltza, berak autonomia pixka bat irabazteko. Gainera, kotxea aldatu behar dugu orain, zeren guk sartu behar dugu bera kotxean, eta jada sei urte dituenez zailagoa egiten zaigu kotxe normal batean; furgoneta bat hartu nahiko genuke. Momentuz horiek dira gure beharrak, gero gerokoak. Ikusi ahal izan dugunez behar gehiago izango ditugu, haien artean zutik mantentzeko tramankulu bat edo ohe berri bat mekanikoki zutitzen dena.
Zer egin daiteke gaixotasun arraroen alde?
Ikertzea garrantzitsua den arren, niretzako ikusgaitasuna da garrantzitsuena. Jendeak jakin behar du gaixotasun arraroak egon badaudela. Eta horren inguruan pixka bat hausnartzea. Hodeiri gaixotasuna detektatu aurretik nik ez nuen pentsatzen ea herri bat prestatuta ote dagoen desgaitasun bat duen pertsona batentzat. Orain konturatzen naiz eta ikusten dut gizartea, kale mailan zein administratiboki, ez dagoela prestatuta desgaitasuna duten haur txikientzat.
Adibide bat jartzearren, gu Hodeirentzako menpekotasun desgaitasuna eskatzera joan ginenean Nafarroako administraziora, ez zeuden prestatuta horrelako kasu baterako. Gure gaixotasunak bere berezitasunak ditu, eta hauek ez zituzten kontuan hartu. Nire sentsazioa izan zen dena prestatuta zegoela pertsona helduentzako, batez ere galdera eta laguntzak bideratzeko eragatik. Galdetzen ziguten ea ikastolan aurrera zihoan, eta Batten-en gaixotasunaren ezaugarrietako bat da denborarekin atzeraka joango dela, ikasi duena galtzen joango dela. Informazio falta nabaria sumatu nuen. Arretak pertsonalizatuagoa izan beharko luke.
Nola lagundu daiteke Hodeilargin?
Web orrialdean salgai ditugun produktuak daude eta bertatik erosi daitezke. Gainera, bertatik edo bizum bitartez dohaintza egin daiteke. Baina, batez ere, ikusgaitasuna da bilatzen duguna. Instagramen eta Facebooken profilak ditugu eta bertan jartzen dugun informazioa zabaltzeak asko laguntzen digu.
Azaroaren 1ean eta 2an Ugaoko XX. Jardunaldi Mikologikoak antolatu dituzte Udalak eta Ugaoko Historia eta Ingurumena ezagutzeko Zentroak.
Urtero lez, ekintza nagusi bi antolatu dituzte udazkenean hain tipikoa den hitzordu honetan: alde batetik goizeko mendi irteera egingo dute azaroaren lehen egunean eta arrastian jasotakoa sailkatu eta aukeraketa egingo dute.
Irteeran izena eman gura duten interesdunek Jane jauregira jo beharko dute edo 946 480 704 telefono zenbakira deitu. Izen emateak helbide elektronikoz egiteko aukera izango dute ere kultura.ugao@ortzadar.es helbidera e-posta idatziz.
Beste alde batetik, hurrengo egunean, azaroaren 2an, omenaldi berezia egingo diote Perretxikozale Nagusiari, 11:00etatik 14:00ak arte. Arrastian urteroko perretxikoen erakusketa antolatu dute.
Egitaraua | Ugaoko Jardunaldi mikologikoak 2025
Azaroak 1, larunbata
08:00 Mendi irteera, perretxiko bila (izena ematea beharrezkoa da)
Arratsaldean: mendian jasotakoaren sailkapena eta aukeraketa
Azaroak 2, igandea
11:00 Perretxikozale Nagusiari omenaldia
Eguerdian: Perretxikoen erakusketa
2025eko toki ekintzetarako dirulaguntza deialdiaren baitan Ugaoko Udalak hiru kontratazio egingo ditu. Hiru lanpostuak lanaldi osokoak izango dira, eta abenduan hastea aurreikusten dute, gehienez ere sei hilabeteko iraupenarekin.
Ugaoren kasuan, bi peoi (4 hilabete eta erdiz) eta administrari laguntzaile bat (6 hilabetez) hasiko dira lanean, eta hautaketa prozesua Lanbidek emandako hautagai zerrendaren artean egingo dute, baldintza jakin batzuk betez: langabezian egotea eta Lanbiden enplegu-eskatzaile gisa izena emanda egotea edota Ugao-Miraballesen erroldatuta egotea, gutxienez 6 hilabeteko antzinatasunarekin. Lan-esperientzia, lanpostuarekin lotutako prestakuntza eta egoera soziolaborala zein familiarra ere kontuan hartuko dira.
Parte hartzeko Lanbideren webgunean izena eman beharko dute herritarrek, azaroaren 5a arte: Zerbitzu anitzeko peoia eta Administrari laguntzailea.
☉ Ugao
Jardueraz betetako Gau Beltz “beldurgarria” antolatu dute Ugaon
Makilaje beldurgarria, karraju beldurgarria, photocalla, mozorro lehiaketa… askotariko jarduerataz gozatu ahalko dute etxeko txiki eta gazteek
Urriaren 31n Gau Beltza ospatuko dute Hego Uribe eskualdeko hainbat herritan (Basauri, Arrigorriaga, Etxebarri…) eta Ugao horien artean ageri da.
Izan ere, Udalak, Bizkaiko Foru Aldundiarekin batera zenbait jarduera prestatu ditu arrastitik gaualdera bitartean, Herriaren enparantzan eta inguruetan: makilaje beldurgarria, karraju beldurgarria, photocalla, mozorro lehiaketa…
Eguraldi txarra eginez gero, Herriaren enparantzako jarduerak Jane jauregira lekualdatuko lituzketela iragarri dute udal ordezkariek.
Egitaraua | Ugaoko Gau Beltza 2025
Urriak 31, ostirala
17:00 Makilaje beldurgarria, udaletxeko arkupeak
17:00 Karraju beldurgarria, Historia Ezagutzeko Zentroa
17:30 Photocall, Herriaren enparantza
17:45 Mozorro lehiaketa, Herriaren enparantza
18:30 Diskofesta, Herriaren enparantza
☉ Ugao
Zuriñe Suarez Moja: «Emakumeak arduratu dira beti baserriko lanez, kontrakoa ikusarazi den arren»
Ugaotarrari omenaldia egin diote GastroUgao azokako lehen edizioan, eta Landa Eremuko Emakumearen Egunaren atarian (urriak 15), igorren duen gaztandategian izan gara
Urriaren 15a Landa-Eremuko emakumeen eguna da, eta aitzakia horrekin elkartu gara Zuriñe Suarez Mojarekin (Ugao, 1976). Aurten Gastrougao Azokako lehen edizioa izan da eta ekitaldi horren harira omendu dute ugaotarra.
Baserri giroan hezi bazen ere, amak etxean bizitako lan gogorra ikusi eta gero baserri bizitzatik urruntzen saiatu zen, baina bidean Andoni ezagutu zuen, landa eremua maite duen basauriarra. Ezkondu eta elkarrekin hainbat proiektutan lan egin ostean Askibil izeneko gaztandegia zabaldu zuten Igorren. Bere bizitzaz, lan esperientziaz, ahuntzez eta nola ez, gaztaz mintzatu gara Suarezekin, Igorreko gaztandegiko ahuntz kuxkuxeroen artean.
Hilabete honetan omenaldia jaso duzu Gastrougao Azokan. Zer esan nahi du honek guztiak zuretzat, Zuriñe? Ilusio izugarria egin dit aintzatespen honek. Beti sentitu izan dut nire herriaren babes handia, baina errekonozimendu hori jaso dudala jakiteak… ez dut hitzik! Bihotzez eskerrak eman nahi dizkiot Udalari, lehen GastroUgao honetan egindako aintzatespen honengatik eta egin diren merkatuetan parte hartzeko aukera eman didan aldi guztiengatik. Eskerrak eman nahi dizkiegu, halaber, tokiko produktuekin sentsibilizatuta dauden eta horiek eskuratzen dituzten, baloratzen dituzten eta jendeari helarazteko borrokatzen diren denda horiei guztiei, hainbeste urtez gure atzetik ibili diren eta jarraitzen gaituzten guztiei.
Askibil gaztandegia, Igorren // Geuria
Gero eta gehiago dira baserri esparruko negozioak zuzentzen dituzten emakumeak, hala nola baserriak edo gaztandegiak, tradizioz gizonek egiten duten lana, edo gutxienez hori izan da esan digutena. Nola ikusten duzu gaur egungo panorama sektore horretako emakumeari dagokionez? Kontrakoa esango nizuke. Ahotsik izan ez duten emakume asko eta asko entzutea besterik ez dago: nik uste dut baserriko lanak beraiek egin dituztela betidanik; gizonak, berriz, kanpora joaten ziren lanera. Eta gizonak beti ikusarazi dituzten arren, emakumeek egiten zituzten benetan etxeko, baratzeko eta animaliekin egin beharreko lanak.
Hiru urte nituela, ama alargundu zen (‘kableko neska’ izan zen aitarekin ezkondu arte), eta baserria eta bi seme-alaba hezteko gai izan zen. Amari musutxo bat bidaltzeko aprobetxatzen dut, niretzat inspirazioa izan baita, bera aitaginarrebarekin batera baldintzarik gabeko laguntza eman didatelako. Ahalegin izugarria egin zuen amak. Hori dela eta, nire ideia ez zen landatik, abereengandik… baserri bizitzatik bizitzea; administrari ikasketak egin nituen.
Baina, azkenean, inork ez daki zer gertatuko den etorkizunean, eta Andoni ezagutu nuen. Andonik baserri bizitza maite du eta hara nora, berarekin ezkondu nintzen azkenean! Elkarren artean lan-proiektu bat hasi genuen eta orduan, ahuntzak, esne-ahuntzak eta jezte-ahuntzak aukeratu genituen, eta horrela, 1996an, lehen 12 txibatxoak ekarri genituen Murtziatik amaren baserrira. Inguruko askok esaten ziguten gure ideia hura zoramena zela eta ez genuela ondo amaituko. Hala ere, jendearen laguntza ere izan genuen, gure proiektua aurrera ateratzen lagundu ziguten lagunak, alegia.
Zuriñe, gaztandategiko lagun iletsuekin // Geuria
Esan beharrekoa da zaila eta neketsua izan zela. Ezer ezatik hasi ginen, eta oztopo ugari izan ditugu bidean, baina burugogor bi garenez, bizimodu hau izatea lortu dugu azkenik. Bestalde, emakumeek egunetik egunera ez duten hain zail mundu hau. Egia da lan asko dagoela egiteko, errealitatea ikusarazteko. ‘Landa XXI Euskadi’ko landa-eremuko emakumeen elkarteko zuzendaritza-batzordeko kidea naiz gaur egun, eta emakumeek eskubidez izan beharko lituzketen kontuak babesten eta defendatzen saiatzen gara. Esan bezala, oraindik lan asko dago egiteko eta borrokatzeko, baina hor dihardugu.
Baserri batean jaio arren zure lan-etorkizuna ez zenuen abeltzaintzan ikusten. Gauzak espero zenuen bezala atera ez arren… pozik zaude? Bizitzak behar duzun lekura eramaten zaitu, eta ez naiz ezertaz damutzen, guztiz kontrakoa. Bizitza hau sakrifikatuegia da, baina urteekin lortutakoa ikusten duzu, eta poztasun handia ematen du horrek. Ezerezetik abiatzeak lan asko ematen du, eta guztia lan gogorrarekin lortu dugu; beraz, harropuzkeria eman arren, pozik nago nire baserriarekin eta nire produktuekin. Oso pozik nago kontsumitzaileek nire produktuak gustoko dituztelako, eta penintsula osoko abeltzainek errespetatzen nautelako. Zer gehiago eska dezaket?
Ahuntz bat, eguzkitan // Geuria
1999an, Andonirekin batera, ‘Askibil’ gaztandegia zuzentzen hasi zinen, Igorren. Nola sortu zen proiektua? Negozioaren bideragarritasuna bilatuz bururatu zitzaigun ideia. Esnea saltzen soilik ez ziren kontuak ateratzen. Ganadutik bizitzeko gazta saltzea eraginkorragoa izango zela ikusi genuen, eta horixe egin genuen.
Zuen esnea ahuntz murtziar-granadarren arraza batetik dator. Ahuntz horien jatorrizko klimak ez du zerikusirik Euskal Herrikoarekin. Zergatik arraza hau eta ez bertako arraza bat? Jatorrizko arraza ez da berez esne-arraza bat, haragi-arraza bat baizik. Esne-azienda nahi genuen guk, eta eskura izan genituen arrazak Saanen, Alpina eta Granadako murtziarrak ziren. Azken arraza honek bereziki maitemindu gintuen, eta klima berokoa bada ere, ondo moldatu da Euskal Herriko klimara. Gainera, arrak bakarrik ekarri genituen; eme guztiak etxean jaioak dira, bizkaitarrak. Dena esan behar da eta aitortu beharrekoa da hasierak ere zoro samarrak izan zirela: nola maneiatu, elikatu, zer gustatzen zaien, zer zainketa behar diren… Dena ikasketa bat da eta esango dizut mundu hau etengabeko ikaskuntza prozesu bat dela. Etengabe birziklatu behar gara abeltzaintzan.
Andoni eta Zuriñe, Askibilen // Geuria
Antzina esnea saltzen zenuen Gamizen. Zergatik ahuntzena eta ez ardi edo behiena? Ugaotik Gamizera eraman genituen lehen 12 ahuntzekin hasi ginen. Bertan ukuilu bat alokatu genuen, ahal genuen neurrian handitzen joateko ideiarekin. Aurrerago, 1998an, baserri bat alokatu genuen Markinan. Han, Igorren ukuilurako pabiloia eta gaztandegia eraikitzen genituen bitartean, esnea saltzen genuen.
1999an Igorreko Loiate auzora lekualdatu ginen. Ahuntzak, ardiak edo behiak hautatzeko erabakiari dagokionez, erantzuna ahuntzak gustatzen zitzaizkigulako da. Nik, ez nuen ez ardirik ez behirik nahi. Euskal Herrian egiten den ohiko erabakitik urruntzen zen apustua iruditu zitzaigun eta ideia atsegin genuen. Esan eta egin!
Askibilek zer gazta mota eskaintzen dio kontsumitzaileari eta nolako bilakaera izan du urteetan zehar? Gaur egun, Askibilek gazta freskoa egiten du. Txuriak esne gordinez ondutako gazta, hau Auntzai Ondua da, gazta laktikoa, ruloa, Auntzai Leuna. Hiru horiek dira Euskal gazten gamakoak. Labeldun gaztetatik kanpokoak, esne berarekin eginak, Camenbert, Samurra motako gazta bat egiten dugu, iaz Loiate izenarekin birbataiatu genuena, gure etxaldea dagoen auzoa, jogurt naturalak ere egiten ditugu. Eta familiarekin bat egiten duen azkena ‘El Azulito’ izan da, gazta urdin bat, Bilbori keinu bat eginez bere izena jarri geniona: salgai jarri genuen urtean hiriko mikrobusaren urteurrenarekin eta merkatu berriarekin bat egin zuelako.
Gaztandegiko ahuntzak // Geuria
Esneki guztiak gure ahuntzen esnearekin bakarrik egiten ditugu; ez dugu bestelako esnerik erosten eta eskuz eta modu naturalean egiten dugu. Gure berme-zigilua da, abeltzainarengandik kontsumitzailearengana, hurbileko lokala, kimikarik gabea, tratamendurik gabea, badakigu zer saltzen dugun, eta horrela jendeak badaki zer erosten duen. Negozioaren garapena oso oparoa izan da.
Nire gazta ondua saltzen hasi nintzenean, egiten hasi ginen lehen gazta izan zen, eta jendeak jakin-minez eta mesfidantzaz probatzen zuen. Zorionez, hemen, ardia zen gehien estilatzen zena, publikoak ohiturak aldatu zituen eta beste esneki mota batzuetara zabaldu zen. Eta gure lurraldean, txikia izan arren, aberastasun handiko esnekiak egiten dituzten etxalde asko ditugu.
Murtzia eta Granadako ahuntzak kuxkuxeroak dira // Geuria
Gaur egun Euskal Gaztak proiektuaren parte zarete. Zer esan nahi du honek? Guretzat ardura garrantzitsua zen Hazi Fundazioa Eusko Labelaren familiari lehenagoko errezeta berreskuratuen gaztak eranstea eta horren parte izatea, 1999tik aurrera ahuntzain eta gazta egileak izanik. Ez genuen birritan pentsatu: horretan hasi ginen, bertako partaide izateko. Beheko mailatik sortzen diren produktuak ikusarazteko modu bat da, kalitatezkoak edo, orain esaten den bezala, egileenak direla adierazteko.
Askibil duela 25 urte hasi zen. Nolakoak izan dira ia hiru hamarkada hauek eta zer etorkizun iragartzen diozu? Bidea gogorra izan da, oso gogorra. Jende gutxik sinesten zuen gure proiektuan, eta ezer gabe hastea, lursail edo etxalde bat izatearekin alderatuta, zailagoa da. Edo, ganadua, zurea egin arte, aklimatatu egin behar da, ondo aukeratzen jakin behar da… eta hori lan izugarria da. Produktu desberdin batekin merkatua zabaltzea asko kostatzen da.
“Jendeak ezagutzen eta bilatzen dituen produktuak izanik, jarduera horretatik erretiroa hartzeko aukera izatea besterik ez dut eskatzen”
Garai hori igarota, eta jendeak ezagutzen eta bilatzen dituen produktuak izanik, jarduera horretatik erretiroa hartzeko aukera izatea besterik ez dut eskatzen. Eta belaunaldien arteko erreleboa egotea, aurrera ateratzeko bizitza behar izan duten proiektu horiek gal ez daitezen. Badakigu abeltzaintzan denetarik gerta daitekeela eta arrisku handia dagoela, baina dena behar bezala joango dela pentsatu behar dugu.
Ahuntz kuxkuxero bat, GEURIAko kazetariaren zorroa miatzen // Geuria
☉ Ugao
Ugaoko Jute fabrika ohian lan egindako emakumeen inguruko liburua salgai ipini dute Janen
Liburuak 5 euroko prezioa du eta astelehenetik ostiralera eskuratu daiteke 10:00etatik 14:00ak bitartean Jane jauregian
‘Miraballesko Jute Ehungintza-Emakumeen rola fabrikaren historia’ liburua salgai ipini dute Ugaoko Jane jauregian. Liburuak 5 euroko prezioa du eta astelehenetik ostiralera eskuratu daiteke 10:00etatik 14:00ak bitartean Jane jauregian.
Ugaoko ondarea izandako fabrika eta bertan lan egin zuten emakumeen historia jaso eta zabaltzeko ‘Miraballesko Jute Ehungintza-Emakumeen rola fabrikaren historian’ liburua idatzi du Josu Hernando Perez Euskal Herriko Unibertsitateko irakasleak Belen Alcalde lankidearekin batera. Jute ehungintza fabrikaren historia “lurperatuta” zegoela dio Hernandok: “Lantegiaren historia guztiz desagertuta zegoen, eta Udalak horren ikerketa bat egiteko proposamenaren haritik erabaki genuen liburu hau idaztea”.
Liburuaren helburua erreminta dibulgatiboa izatea da: “Urtebeteko dokumentazio eta artxibo lan handia dago liburuaren atzean baina helburu nagusia jendeak Jute Ehungintza Fabrikaren berri izatea da”.
Liburuak atal nagusi bi ditu: lehena, fabrikaren lehen mende erdia azaltzen duena, artxiboko informazioarekin osatu dute. Lan zaila izan dela azaldu du liburuaren egileak, informazioa “desagertuta” zegoelako eta Foru Aldundiko artxiboetatik jaso dute. Bigarren atala sei emakume langile ohien adierazpenekin osatu dute: “Elkarrizketen bidez mendearen bigarren zatiko historia ezagutu ahal izan dugu”, gehitu du Josuk.
Asun, Maritere eta sara // Geuria
Omenaldia, Udiarragan
Asun eta Maritere Ortiz de Zarate ahizpek eta Sara Ferrerok ez dute inoiz ahaztuko Ugaoko Jute fabrikan lan egin zuten garaia. Joan den martxoaren 13an bertan lan egin zuten emakume guztiak omendu zituen Udiarragako amabirjinaren elizan eta lehen ilarako bankuan eserita zeuden Asun, Maritere eta Sara.
14 urterekin haria egiteko makina erraldoiekin egiten zuten lan Ugaoko lantegian. Baina, esan bezala, omenaldiaren egunean irribarretsu zeuden Udiarragako eleizan, urte horietako oroitzapenak elkarren artean kontatzen eta bertan proiektatu ziren antzinako argazkiak adi-adi begiratzen.
Jose Mari Argoitia galdakoztarra hil da, Basconiako eta Athleticeko futbolari ohia
Sidenorreko presidentea ikertzen ari da Espainiako Auzitegi Nazionala, Israelgo arma enpresa bati altzairua saltzeagatik
Bideoa | Dozenaka pertsona elkartu dira Arrigorriagan Heidelberg enpresan gertatutako lan-heriotza salatzeko
Argazkiak | Aldatxa eta Urbiko Lagunak, Basauriko jaietako buruhandienak!
Argazkiak | Jaietan etenaldia egin dute ehunka basauriarrek Palestinari elkartasun keinu bat egiteko
Argazkiak | Laguntasuna eta Ontzak garaile, Basauriko jaietako Sokatira txapelketan
Bideoa | Dozenaka pertsona elkartu dira Arrigorriagan Heidelberg enpresan gertatutako lan-heriotza salatzeko
Bideoa | Berbalagun egitasmoa martxan da Basaurin eta Galdakaon, nobedade askorekin
