Digitalizazio prozesuak ezustean harrapatu gaitu eta gure ohiturak hankaz gora jarri ditu. Arin batean txorakeri bat dela pentsatu dezake batek baino gehiagok, baina minutu bateko hausnarketatxoa egiten badugu laster jabetuko gara digitalizazioak eguneroko bizitzan sortzen ari den eraginaz.

Zenbat urterekin ematen dizkiegu gailuak gure seme-alabei? Zenbat ordu ematen ditugu pantaila baten aurrean bideoak, storyak edo reelak ikusten? Zer dakar horrek guztiak? Horren inguruan berba egiteko Janire Martinez Espinosarekin (Zaratamo, 1981) eta Iñaki Urkiza Elorriagarekin (Igorre, 1967) elkartu gara. Janire Zaratamo eskolako Besopean Guraso Elkarteko kidea da eta Iñaki, zentroko zuzendaria. Egun hauetan Altxa Burua kanpaina martxan ipintzen ari dira eskolan, eta mugikorretatik nolabait “deskonektatzeko” aukeraz aritu gara. Horrelako proiektuak aurrera eraman ahal izateko bultzada ekonomikoa behar du Zaratamo eskolak, eta herriko enpresekin harremanetan jartzen ari dira.

Zer dela eta ipini gura duzue Altxa Burua kanpaina martxan Zaratamo Eskolan? Janire Martinez: Kanpaina hau Gipuzkoatik dator. Bertan hasi ziren jabetzen mugikor zein baliabide digitalek sortzen ari diren eraginaz, sare sozialen erabilerarekin lotutakoak bereziki. Pertsonen osasun emozionalean eta mentalean eragina dauka guzti honek. Altxa Buruan programatik detektatu zuten haurretan gero eta gazteago hasi zirela arazo hauek azaleratzen. Hasiera nerabezaroko kontuak ziren, baina denborak aurrera egin ahala mugikorra gero eta goizago ematen zaie umeei. Duela urte batzuk gaztetxo askori, institutua hasteko orduan telefono mugikorra ematen hasi zitzaien. Eta egoerak txarrera egin du gaur egun: umeei telefono mugikorrak bezalako gailu elektronikoak eskaintzen dizkiegu jaunartzea egiten dutenean. Ondorioz, arazoak gero eta arinago antzematen hasi dira. Hain gazteak izanda, haurrak ez daude emozionalki prest gailu hauek modu egoki batean erabiltzeko. Ez daukate gaitasuna beren garapen ebolutiboan ezta baliabide pertsonalik modu seguru eta orekatu batean gailu hori erabiltzeko, sare sozialetarako sarbide horrekin behintzat.

Noren ardura da hau guztia? J.M: Familiena, baina baita adituena ere. Horien arabera, telefono mugikorrak bezalako gailuek eragin batzuk dituzte. Izan ere, arazo larri honi ‘pandemia’ deitzen diote.

Gai hau lantzeko ZEOS programa antolatu dute duela aste batzuk Galdakao eta Arrigorriaga udalerrietan. J.M. Telmo Lazkanok eta Maitane Ormazabalek gidatzen ari diren programa da. Antza, hainbat Udal gai honetan esku-hartzen eta informazioa zabaltzen hasi dira inguruko herrietan. Gure kasuan, ideia hau aurreko ikasturtetik geneukan buruan eta ZEOS programa Arrigorriagara zetorrela ikusita, bertara hurbildu ginen. Formakuntza oso potentea jaso genuen. Helburua sentsibilizatzea eta informazioa ematea da. Azken batean, helduoi ere informazio asko falta zaigu: zer dago sareen atzetik, enpresa horien interesak zeintzuk diren… Alderdi emozionalaren aldetik gertatzen ari diren fenomenoen nolakotasuna azaldu ziguten, familia zein haurrei agertzen zaizkien arazoak azaleraziz: azken batean, enpresa horien produktuak nerabe eta haurren behar naturalak (onartuak izatearena, kasu) asetzeko erabiltzen dituzte, dependentzia sortuz. Kontu hau adikzioen esparruan bezala tratatzen dute. Ikuspegi oso zabala erakutsi ziguten.

Honek guztiak ondorio benetan kaltegarriak ekar ditzake. J.M: Bai noski. Familiaren dinamikak aldatzen ditu maila oso hurbilean, gure harremanak egiteko moduak eraldatzen ditu, gailuen presentzia gure eguneroko bizitzan izugarri hasi da eta helduoi ere denbora pilo bat kentzen digute seme-alabei arreta zuzena ipini behar diegunean… Helduok ere auto-hausnarketa egin beharko genuke kontu honekin.

Eta kasu hauek Zaratamon ikusten ari dira ere? J.M: Ez dugu familiek egiten dutena epaitu nahi, hori argi dago. Baina egia da gero eta gehiagotan ikusten ditugula urtebete baino txikiagoak diren haurrak mugikorrarekin “lasaitzen” dituztenak. Behar bat betetzeko baliabide desegokia da. Gurasook atseden momentuak behar ditugu eta baita haurrak entretenituta egoteko momentuak ere, baina ez horrela: ez gara kontziente erabiltzen ari garen tresnaz. Begiak zabaldu behar ditugu, gauzak beste modu batean egin daitezkeelako: agian, autoan goazenean pantaila piztu beharrean paisaia begiratu dezakegu, abestu, jolastuz… Badira beste aukera batzuk.

Gailu elektroniko eta digital ugari erabiltzen ditugu etxean eta egunerokoan gaur egun. Eskolan, duela urte gutxi bideo aparatuak eta proiektoreak zeuden gehienez jota. Zein da Zaratamoko eskolaren gaur egungo egoera? Iñaki Urkiza: Berdintsu xamar jarraitzen dugu baina goitik datorren “konpetentzia digitalak garatzearen kontu hori” bertan dagoenez hori ere landu behar dugu. 5. edo 6. mailako ikasleek Chromebookak dituzte beren lanak egiteko. Gainera, matematika metodologia berri bat martxan ipini dugu eta horrek plataforma digitalera sartzea eskatzen die ikasleei. Lan egiteko modu hau eguneroko bizitzarekin bateratzea zaila dela badakigu. Konpetentzia digitala txikitatik lantzen dugu haurrekin eta baten batek gehiegikeria dela uste badu ere eskolan oso neurtuta dagoen kontua da: denbora jakin bat dute ikasleek klaseko lanak burutzeko. Hala ere, eskolan ez dugu salto teknologiko handirik egin, 5. eta 6. mailara, egia esateko: lehen bideo aparatuekin egiten zena arbel digitalaren bidez proiektatzen dugu, esaterako.

Eta zer dio eskolak mugikorren inguruan? I.U: Printzipioz ikasleek ezin dute telefonorik ekarri eskolara. Hori bai, eskola guztietan, digitalizazio etiko eta arduratsuan oinarrituriko ikaskuntza testuinguru egoki eta seguru bat lortzen sortzen laguntzeko, iazko ikasturtetik, ikaskuntza delegaziotik jasotako jarraibideei kasu egin behar genien. Orduan, hezkuntza zentro guztiek arautu behar izan dugu mugikorren eta erloju adimentsuen erabilera, eskola esparruan behintzat.

Hala ere, gurean, horrela onartuta, familiek (eta salbuespen modura) eska dezakete haur batek telefonoa eskolara eramatea. Eskolak eskaera hori aztertuko du eta zuzendaritzak arrazoizkoa dela uste badu, baimena emango diote. Gainera, uste dugu seme-alabek duten telefonoaren “kontrola” izatea garrantzitsua dela familien partetik, askotan arazoak sortzen direlako: adibide modura, batzuetan WhatsApp taldeak sortzen dira eta gauza asko esaten dira bertan. Ondorio modura, kalean sortzen diren arazo horiek eskolara datoz bueltan. Horrelakoak gertatu zaizkigu eta kasu horietan esku-hartzeak egin behar izan ditugu.

Zer dio Altxa Buruak eskoletan mugikorrak erabiltzearen kontuari? J.M: Mugimendutik eskolak mugikorrik gabeko arnasgune bezala “babesteko” eskatzen diote Hezkuntza Sailari eta hori eskola guztiei aplikatzea, gaur egun eskola bakoitzak bere egoeraren arabera kudeatzen duen kontua delako.

Janire Martinez: “Jendea gero eta sentsibilizatuago dago. Badakite familiek eta eskolek elkarren artean egin beharreko bidea dela, osasun digitalerantz”

Eta zer dio gizarteak gai honen inguruan? J.M: Jendea gero eta sentsibilizatuago dago. Badakite familiek eta eskolek elkarren artean egin beharreko bidea dela, osasun digitalerantz. Umeen hezkuntzaren alde handiena etxean bertan dago, eta hau ez da gauza berria: “Nola eta zenbat erabiltzen dituzte nire gurasoek mugikorrak?”, “Non daude mugikorrak afaltzen ari garenean?”, “Arazo bat konpondu nahi dugunean laneko e-posta bat erantzuten ari naiz edo semeari begietara begira egiten dut?”… Osasun digital horren atzean oreka dago: pertsonok orekatuak izan behar gara gure burua zein besteena babesteko, harreman osasuntsuak garatzeko… bat-batean etorri zaigun digitalizazio prozesu honek gu ez kaltetzeko.

Iñaki etra Janire, uretako jolasgunean // Geuria

Digitalizazioak sortzen duen menpekotasun horri aurre egiteko eta oreka hori lortzeko alternatiba interesgarriak izan daitezken jarduerak antolatu dituzue Besopean guraso elkartetik, Janire. Nolakoak dira? J.M: ekaina eta irailean ‘Jolas Txokoa’ antolatzen dugu guraso elkartetik eta ez hori bakarrik: eskolaz kanpoko ekintzak… espazio horiek mugikorrik gabekoak dira eta harremanak sortzeko aukera apartak eskaintzen dituzte. Oinarrira itzultzea: jolasak, elkartzea, parkera irtetea…
I.U: Duela gutxi 5 eta 6. mailako ikasleek hiru eguneko egonaldia egin dute. Ziur nago egun horietan ez dutela faltan izan
telefonoa

J.M: Telefonoa hartzean denbora betetzen dugu. Sormenari eta urruntzen diren pentsamendu horiei trabak ipintzen dizkio mobilak, besteak beste, eta bizitzako arazoei aurre egiteko benetan garrantzitsuak dira pentsamendu dibergente horiek.

Deskonexio digitalerako balio duten aukera horiek egin ahal izateko finantziazioa behar duzue eskolan, baina. J.M: Zenbat eta urrekontu handiagoa izan, guraso elkarteak azken egonaldi hau bezalako proiektuak burutzeko aukera gehiago izango ditu. Gainera, familia errealitate guztien beharrizanei erantzun nahi diegu, Zaratamon errealitate zeharo ezberdinak daudelako.

I.U: Errealitate horiek goranzko joera izan dute azken urte hauetan. Egoera sozioekonomiko ezberdina duten familia mota berriak heldu dira herrira eta gurean orain arte ez zeuden arazoak sortzen hasi dira: gastuei aurre egiteko arazoak, alegia. Zaratamoko egoera geografikoari erreparatzen badiogu, esaterako, eskolatik kanpo ezer antolatuz gero garraioa behar dugu eta urtero ahalegin garrantzitsu bat egiten dugu enpresei aurrekontu bat eskatzeko. Merkeenera jota ere prezioak benetan garestiak dira.

J.M: Igerilekuaren kasuan, ikasleak ostiralero Arrigorriagako igerilekuetara joan ohi dira. Hilean hiru aldiz beraz. Hiru eguneko zerbitzu horrek 440 euroko kostua dauka. Jarduera horrek 1.500 euroko gastua dauka guretzat, gutxi gorabehera. Familia gutxi dago eskolan eta horregatik ordaindu beharreko kopurua handiagoa da familia bakoitzeko.
I.U: Bertsolaritza klaseak ere baditugu euskararen erabilerarako eta umeentzako onuragarria delako. Astean saio bat dugu, ikasturte osoan zehar. Kostua ia 3.000 eurokoa da.

Iñaki Urkiza: ” Itota ibili ohi gara gure jarduerak garatu ahal izateko”

Bestelako proiektuak dituzue Zaratamoko eskolan ere. I.U: Eskolan aipatzekoa da Gure Ametsetako Jolastokia proiektua. Bertan askotariko jarduketak egin ditugu: ortua, jolasteko espazioak, urmaela… Egia da era honetako proiektuek denbora behar dutela guztiz gauzatzeko. Haurrek ilusio handia dute proiektua martxan jartzen denean baina egia da gero, denborak aurrera egin ahala hasierako ilusio hori zapuzten dela ematen duela. Hala ere, azken ikasturteetan itxura aldaketa oso polita izan du Zaratamoko eskolak.

J.M: Gainera, Ikasle eta familientzako berdintasuneko eta tratu onetako prestakuntza bezalako jarduerak ditugu eskolan, eta horren haritik emakumeak eta zientzia uztartzen dituzten jarduera praktikoak prestatzen ari gara, baina ez hori bakarrik: ikasleentzako eta haien familientzako sexu-hezkuntzako prestakuntza eta eskolaz kanpoko jarduerak ere antolatzen ditugu. Horregatik proiektu horiek posible egiteko aurrekontua izatea oso garrantzitsua da guretzat.

Hala da. Eta nola egiten dio aurre Zaratamoko eskolak gastu horiei? I.U: Hiru hankak osatzen dute gure finantzazio-egitura gaur egun: delegaritza, Udaleko diru laguntza eta familien ekarpenak. Delegaritzako laguntza ahul dabil, Udalekoa mantendu egiten da eta familiena bere horretan dabil, azken urteetan ordaindu beharreko kuota igo ostean. Laburbilduz, itota ibili ohi gara gure jarduerak garatu ahal izateko.

Laugarren hanka baten bila ari zarete beraz. Nora joko duzue falta zaizuen laguntza hori eskuratzeko? J.M: Zaratamoko enpresengana jo gura dugu, herrian parke industrial interesgarria dagoelako eta herriaren parte direlako. Enpresekin harreman hori sortuko bagenu hartu-eman horrek eragin positiboa izango luke modu bitan: lehena, eskolari lagunduko lioketela eta bigarrena, behar bat izatekotan, enpresa horiek herrian daudela jakingo dugu eta horiengana joko genukela.

Nolako erantzuna espero duzue Zaratamoko enpresen partetik? J.M: Batzuk erantzuten hasi dira. Momentura arte eskainitako laguntza zerbitzuen bidezkoa da: esaterako: batzuek Gabonetako loteria saldu digute, beste batzuek ur botillas eskaini dizkigute eskolako jairako, neguko azokarako frutak saltzen ditugu eta ekarpen bat jaso dugu… momentura arte jasota erantzuna ez da txarra izan eta horixe bera behar dugu: inplikazioa eta gutxienez 10 enpresa gu diruz laguntzeko prest egotea. Guk bueltan publizitate emango diegu eta bere zerbitzuak kontuan izango ditugu.