Zeberioko Abendu Kulturaleko egitarau oparoari erreparatuz gero, bada Gabonen bueltan egin ohi diren ekitaldietatik kanpo kokatzen den ospakizun bat: San Esteban egunaren harira Etxazo auzoko ermitan egiten duten goiz pasa.

Ez da tenore honetako jai bakarra, meza, jana, edana eta herri kirolak nahasten dituena, inondik inora: perretxikoen antzera loratu dira historian zehar ermitak herriko auzo eta mendi magaletan. Egun, hamabi dira zutik dirauten harri eta egurrezko eraikinak. Ikuspegi erlijiosoaz harago doan balio artistiko eta historiko esanguratsua aitortzen zaie, eta dozena horretatik bakoitzak dauka santuen izendegiari lotutako jaia eta eguna.

Ez hori bakarrik, herrian sobera ezaguna den baina Zeberiotik kanpo askorentzat altxor ezkutua zatekeen Ermiten Ibilbidea ere osatu zuten orain dela bi hamarkada luze.

Gai polemikoa izan zen bere garaian, herriko kultur elkartea, Austarri, eta Udala aurrez aurre jarri zituena. Kepa Perez Urraza EHUko irakasleak “Zeberio haraneko ermiten zehar ibilaldi historiko-didaktikoa” azterlanean (2009) horren berri ematen digu: “Badira 10 urte Austarri-Korta Kultur Elkartearen asmo zahar baten ekimenez, Zeberioko ermiten ezagutza fisiko, artistiko eta historikoari hasiera eman zitzaionetik. 2000. urtean ateratako liburuxka baten aurkezpenean zera genioen: Zeberioko Austarri-Korta Kultur Elkarteak, gure herriko ondasun kulturala ezetu asmoz, ekintza kolektibo lez, ermitarik ermita ibilaldia prestatu dau. Ondoan doan orri multzoa, helburu hori betetzeko ahalegin laburra baino ez da”.

Lan horren uzta izan zen “Zeberion zehar ermitaz ermita. Ibilaldirako gida laburra” lana, eta hortik preseski heldu zen kultur elkarteko kideen haserrea urte batzuk geroago: “Harrezkero, 2006an. Zeberioko Udalak aginduta, Zeberioko ermitak. Ermitas de Zeberio 16 orrialdeko liburuxka bat argitaratu du testua hizkuntza bietan eta ermiten irudiak koloretan. Egilea Alex Turrillas. Liburuxka hori dela eta, batetik, tristea da Udalak berak lan hori burutzea, Zeberiokoa den elkarte kultural bati burutzea agindu ordez kanpoko egile bati agintzea, eta bestetik, tristeago oraindik, egile horrek ez aipatzea jatorrizko iturririk, Austarri-Kortak 2000. urtean ateratako liburuxkaren zati esanguratsuak erabat hitzez hitz kopiatu eta gero”.

Polemikak polemika, ibilbidea eskuragarri dago egin nahi duenarentzat. Ermiten sekretu bakarra ez da euren kokalekua edo bertara heltzeko gurutzatu behar diren baso edo ibilbide malkartsuak, mendeen poderioz sortu diren kondaira eta mitoek ere eman baitute zeresana.

Juan Manuel Etxebarria etno-linguista eta filologo zeberioztar handiak horien inguruan hitz egin zuen GEURIAren 74. zenbakian egin genion elkarrizketa mamitsuan, bere “Gorbeia inguruko etno-ipuin eta esaundak” I eta II liburuak abiapuntutzat zituena.

Liburuaren ernamuina izan zena aipatzen du bertan: “Auzoko Simon Goyoagak kontatutako mito bat aipatu nion Jose Migel Barandiani eta ikaratuta geratu zen. Kontakizun hura Etniker aldizkarian argitaratu behar nuela esan zidan. Horrela hasi nintzen Zeberio eta inguruetako ipuinak eta kondairak jasotzen. 1995ean Labairuk eta BBK-k ‘Gorbeialde inguruko etno-ipuin eta esaundak’ lana publikatu zidaten. Baina ez diot lan egiteari sekula utzi eta 2016an bilduma handiagoa argitaratu nuen, aurreko lanaren bigarren atala”. Auzokideak kontatu zion mitoak zera dio: “Gaur egungo San Justo y Pastor ermitako zelaian altxor bat ezkutatuta dagoela kontatu zidan, eta urrezko txanponez betetako idi-larrua zela zehazki”.

Urte hauetan guztietan norbait altxorraren bila ibili den edo, are gehiago, aurkitzea lortu duen ez du zehazten, eta Zeberion ez da horren berririk izan.
Ermitak ondarearen zati bat dira, baina ez bakarra. Udalaren web orrian sartu irten bat egitea besterik ez dago, dorretxe, baserri berezi eta zubien zerrenda ikusteko. Hori gutxi ez, eta azken aldian zeresana ematen ari den Errege Bideak zeharkatzen du herria.

Errege bide… gorria

Errege bidea bigarren mailako galtzada izan zen, XV. mendean Zeberio zeharkatzeko sortu zena, merkantziak Arratiatik Bilbora atera ahal izateko. XVIII. mendean ezagutu zuen distirarik handiena, eta ordutik garrantzia galtzen joan zen, ia desagertzeraino. Azkenengo hamarkadetan instituzioek, eta bereziki Udalak, berreskuratzeko apustua egin dute, eta emaitzak emankorrak ari dira izaten.

2022ko ekainean, Ermitabarritik igarotzen den bide zatia garbitzen ari zirela XVIII. mende amaierako harlauzak aurkitu zituzten. GEURIAK Juanjo Hidalgo arkeologoarekin hitz egin zuen, eta zera azaldu zigun: “Ermitabarrin topatutakoak harlauzak dira, Errege Bidearen ertzak osatzen dituzten harriak”.

Hidalgoren esanetan “topatutako harri hauek lerrokatuta daude eta horrelako lerro bik osatzen zuten galtzada, bidea egonkortzeko. Barrualdean txokorrak deritzoten harriak botatzen zituzten. Harriztadura hauek bideak denbora luzez ondo iraun zezan erabiltzen zituzten, hondatu ez zitezen”.
Hala ere, Laudioko historialariak azaldu zigun Errege Bidea baino lehen, Ermitabarritik igarotzen den erreka ondoko zati honetan ez zegoela inolako galtzadarik, eta bertatik artilea bezalako materiala garraiatzen zutela mandoetan: “Harrizko galtzada eta gurdien erabilera XVIII. mendeko kontua izan zen”, borobildu zuen Hidalgok.

Mando eta gurdientzat diseinatutako galtzada garai berrietara egokitu da, baina, eta etorkizun hurbilean erabiltzaileak oinezkoak eta txirrindulariak izango dira. Horretarako, Zeberio eta Arteako Udalek bi herriak batzen zituen Errege Bidea bidegorri bilakatuko dute, udalerri biak legarreko pista baten bidez lotuz. Zeberiori dagozkion 200 metroak dagoeneko bukatuta daude, Ermitabarritik Sarasolako Etxebarri auzora, eta hortik Artearaino falta diren 150 metroak Arteko Udalari eta Foru Aldundiari dagozkio.

Zeberion, ondare historiko artistikoa iraganaren testigu da, baina baita etorkizunaren akuilu ere.