Nekazaritza eta abeltzaintzarekin batera, negozio batek Zeberion benetako presentzia badu hori egurrarena da, zalantza barik. Bere momentu osasuntsuenean ez badago ere, egurraren industriak presentzia handia dauka Zeberion: egunean zehar hainbat kamioi ikus daitezke Bi-3524 foru errepide estuan barrena gora eta behera, enborrak hona eta hara eramaten.

Enborrak, Astondoa zerrategiaren ondoan // Geuria

Zeberioko udalerriaren 47,15 km karratuko azaleraren ehuneko handi bat zur-laboreen landaketek hartzen dute. Baso horiek, batez ere, udalerriaren hegaletan daude, eta tradizioz ezin izan dira nekazaritza-lanak egin, ganadua bazka zitekeen malda txikiagoko eremuetan izan ezik; Zeberio ibaiak osatzen duen haranaren ondoan daude lurzorurik onenak, eta, beraz, laborantza-eremuak eta abeltzaintzarako larre-eremuak. 2014ko datuen arabera, udal-azaleraren % 52 Pinus radiata espeziearen monolaborantzarako erabiltzen da.

2014ko datuen arabera, udal-azaleraren % 52 Pinus radiata monolaborantzarako erabiltzen da

Zeberioko HAPOren datuen arabera, udalerriko azalera osoaren % 75, 3.603 Ha, baso-landaketek hartzen dute. Landaketa horietatik, % 95 Pinus insignis espeziekoak dira (2.515 Ha), ondoren P. nigra dago ( % 3), eta gainerako % 2a hostozabalen landaketei (Eukaliptus, batez ere) eta Chamaecyparisi dagokie. Konifero-landaketen ia erabateko nagusitasun hori 30eko hamarkadan sortu zen, nahiz eta 50-60ko hamarkadatik aurrera, Bilbo handiaren industrializazioarekin, Ugaorena barne, asko hazi ziren, batez ere paper-industriaren eskariagatik.

Zeberioko udalerriko lurzoruaren erabilerak, tradizioz, udalerriaren nekazaritza eta abeltzaintzako izaeraren arabera definitu izan dira. Azken urteotan, jarduera eta diru-iturriak (baserria baratze, fruta-arbolak, ganadua, basoak eta abarren bateratze autarkiko gisa) ingurune hurbiletik kanpoko soldatapeko lanean oinarritutako kanpo-ekonomiara (industrializazioa eta Ugaoko eta Nerbioi itsasadarreko produkzio-zentroak Bilboraino) eraman zituen aldaketa ekonomikoarekin, erabilera horiek errotik aldatu dira, zur-azalerako azalera esponentzialki handituz eta baserria berehalako lurraldearen kudeaketa-unitate gisa diluituz.

Jon Etxebarria baso teknikaria // Geuria

XX. mendearen bigarren erdialdean azkartu zen aldaketa hori, jendea landa-eremuetatik hirietara joanez. Garai batean larreetarako erabiltzen ziren lur abandonuen kopuruak gora egin du, zur-laboreen azalera handituz eta laborantza-eremuak ia desagertzeraino murriztuz. Pinus insignis espezieko baso monoespezifikoen aldeko aldaketa horrek gaur egun arte jarraitu du. “Zeberioko baso-aprobetxamendua da pertsona gehien enplegatzen duen jarduera ekonomikoa eta jarduera ekonomiko handiena duena”, azaldu du Jon Etxebarria baso teknikari zeberioztarrak, eta Zeberioko basoetan topa daitezkeen zuhaitzen inguruan galdetzean zoru mota bi bereizten ditu: “Zeberioko baso-masari dagokionez, erabilera publikoko lurzorua eta titulartasun pribatuko lurzorua bereizi beharko genituzke: lehenengo kasuan, duela hamarkada batzuetatik hona, hostozabal autoktonoen baso-masak berreskuratzen ari dira, bai unada monoespezifikoetan, bai baso mistoko unadetan. Hala ere, hostozabal autoktonoen unadak ere badaude. Bigarren kasuan, titulartasun pribatuko lurzoruan, koniferoak dira nagusi, Pinus insignis espeziearen buruan, nahiz eta duela urte batzuetatik hona Pinus pinaster (itsas pinua) edo Japoniako Cryptomeria (japoniar zedroa) bezalako espezieak sartzen ari diren. Hostozabalei dagokienez, eukaliptoak ez du aurkaririk”.

Zeberioko Astondoa zerrategiko makina bat // Geuria

Atzerriko inbasioa

Antzina atzerritik ekarritako espezieak dira Pinus insignisa eta eukaliptoa eta egurraren industrian zuhaitz preziatuenak dira oso arin hazten direlako. Espezie bakarrez osatutako basoei, baso baino ‘monolaborantza basoak’ esaten zaie: “Argitu behar da monolaborantza ez doala biodibertsitatearen aurka edo ez dela oso jasangarria ‘per se’”, argitu du Etxebarriak. “Modu naturalean eta espontaneoan dauzkagu baso-masa monoespezifikoak, hala nola Euskadiko pagadiak edo hariztiak. Monolaborantzen arazoa hazkunde azkarreko espezie aloktonoak sartzen direnean sortzen da, behar hidriko eta mantenugai handiak dituztenak, lurzorua pobretzen dutenak eta laborantza-ziklo oso laburrak dituztenak. Insignis pinuaren baso-masen kasuan, haien estalkiaren azpian sortzen den biodibertsitatea askoz aberatsagoa da eukalipto-masen kasuan baino, eta hori ez da berria. Pinu-baso baten azpian paseatzen dugunean, erraz ikusten dugu zuhaixkak nola sortzen diren, hala nola hurritzak, erramuak, gorostiak, txorimaloak, boneteroak, zuhandorrak, haritzak, lizarrak eta abar”, azaldu du Zeberioko baso teknikariak.

Pinus insignis espezieko basoa, Zubialden // Geuria

Zeberio osoan koniferoen baso-landaketak daude gaur egun, Pinus insignis espeziekoak, eta horrek esan nahi du ekosistema potentzialak sinplifikatu egiten direla, beraz, fauna-habitaten dibertsitate txikiagoa eta, ondorioz, biodibertsitate txikiagoa dagoela. Espezie aloktono horiek, ekoizpen oso azkarra izateaz gainera, lurzorua sikatu eta bertako propietateak deuseztatzen dituzte denboraren poderioz. Hori bai, arin-arin hazten dira eta etekin ekonomikoa ateratzeko espezie ezin hobeak dira.

Zeberion, bertako basoetako zuhaitzez baliatzen diren zerrategi bi daude: Astondoa anaiena eta Bostak Bat izenduna (antzina Maderas Larrakoetxea bezala ezaguna). Astondoakoak, Zubialde auzoan kokatutakoak, ez dauka lehortegirik, eta Pinus radiata espezieko zuhaitzak eskuratzen ditu erabilera publikoko zein jabetza pribatuko lurzoruetatik. Ekoizpena eraikuntzen sektorerako, enbalajeak eta altzariak egiteko direla azaldu du Anton Astondoa jabeak.

Miren Josune Maiz, Bostak Bat zerrategiko instalazioetan // Geuria

Zeberioko lurretatik zuhaitzak lortzen dituen beste zerrategia Bostak Bat da. Bertan, Miren Josune Maiz kideak GEURIAri azaldu bezala, jabetza pribatuko lurzoruetatik Pinus insignis espezieko arbolak erabiltzen dituzte fruta, barazkiak eta arraina gordetzeko egurrezko kutxak egiteko lehen maila batean, eta baita bestelako azpiproduktuetarako ere: zerrautsa, besteak beste. Bostak Batek lehortegia du eta tankera gehiagoko produktuak egin daitezke bertan emaitza modura. Enborrak zerrategira heltzen direnetik xafla bezala irten arte 8 egun eman ditzake prozesu osoak (zuritu, moztu eta sikatu).

2021ean 14.647,07 Tm egur atera zituzten basoetatik Bostak Bat zerrategikoek eta 2022an kopuru hura 8.706,57 Tmra jaitsi da

Astondoa zein Bostak bat zerrategietako arduradunen arabera, egurraren industriak behera egin du: “Produkzioak erdira egin du hasierako urteekin alderatuz gero”, dio Josunek. 2021ean 14.647,07 Tm egur atera zituzten basoetatik Bostak Bat zerrategikoek eta 2022an kopuru hura 8.706,57 Tmra jaitsi da. Saldutako kopuruak ere behera egin du nabarmenki Bostak Baten: 2021an 1.712,42 Tmtik 2022ko 688,06Tmra. Josunek ez daki egoera hau antzinako zifretara bueltatuko den, baina Bostak Bat zerrategikoak ohituta daude momentu zailetan aurrera egitera: zerrategia duela 14 urte sortu zuten, krisi garaian. Berez, Maderas Larrakoetxean egiten zuten lan Bostak Bateko langileek, eta enpresa berpiztea lortu zuten aurreko jabeak zerrategia itxi ostean.

Bostak Bat zerrategiko langile bat // Geuria

Pentsamolde aldaketa

“Krisi klimatikoaren garaian gaude eta, beraz, mendia kudeatzeko eredua aldatzea planteatu beharko genuke”, aitortu du Jon Etxebarriak. “Pixkanaka, baso-aprobetxamendu iraunkorren eszenatokietara jo beharko genuke, hau da, baso-masa autoktonoen landaketetara, non bertan ahalik eta gutxien inbaditzen diren jarduerak”. Baina horra hor gakoa: erakargarria al da ideia hori egurraren industriatik bizi direnentzat? “Jende asko pinudien aurka agertzen da”, esan du Josunek. “Baso bat sortzean hasierako inbertsio bat egin behar da, eta urteek aurrera egin ahala mantenu-lanak egin behar dira, mozketak, entresakak… jendeak etekina nahi badu erabaki jakin batzuk hartu behar ditu”. Josuneren aita arotza zen, eta gaztainondo basoak ezagutu zituen antzina: “Haritzondoa baino politagoa da gaztainondoa nire ustez, egurra oso antzekoa bada ere. Baina pinuena beste kontu bat da”, dio Bostak Bat zerrategikoak: “Nork bere lurzoruan pinuak ipintzen baditu etekin ekonomikoa atera nahi duelako da, ez dago besterik”.

“Euskadin baso-erabilera duen azaleraren jabetza aztertzen badugu, ikusiko dugu erdia baino gehixeago pribatua dela eta, beraz, kasu honetan, berregokitzeko, jabe bakoitzaren edo jabe-erkidego bakoitzaren borondatea behar dela gehienbat” dio Etxebarriak. “Gure kasuan, Bizkaiko Foru Aldundiak laguntza-planak eta aholkularitza-planak ditu prozesu horri ekiteko. Baso-ustiapeneko ereduaren tradizio luzearen ondorioz, jabeek pentsamoldea aldatzea ez da erraza, prestakuntzarekin, denborarekin eta pedagogiaren bidez lortzen da. Ni baikorra naiz, eta uste dut belaunaldi berriek sektore honetara ere aldaketa giroa ekartzen dutela”.

Astondoa zerrategia // Geuria

Aldaketa klimatikoak espezie aloktonoetan izan duen eragina bistakoa da eta Zeberioko zein Euskal Herriko baso askok Banda Marroiaren gaitza jaso dute: tenperaturek behera eta hezetasunak gora egin duen momentuan onddoak agertu dira eta gure klimara ohituta ez dauden espezieei eraso diete, ehunka hektareetako pinudiak desagerraraziz eta egun ekoizle askok eta askok euren pinudiak eta lursailak saldu behar izan dituzte Euskal Herri mailan: “Zeberio ez da Bizkaiko zonalde kaltetuenetakoa, baina Banda Marroiak mendi batzuei eragin die”, dio Etxebarriak. “Monolaborantzaren ondoriozko arazoetako bat da, hain zuzen ere, banda marroiarekin gertatu dena, edozein izurritek edo gaixotasunek modu bortitzagoan eragiten baitie baso-masa monoespezifikoen etengabeko hedadurei”.

Jon Etxebarria: “Monolaborantzaren ondorioz edozein izurritek edo gaixotasunek modu bortitzagoan eragiten die baso-masa monoespezifikoen etengabeko hedadurei”

Bien bitartean, bertako espezieek gogor eusten diete aldaketa klimatikoak eragindako ondorioei, eta Zeberion asko dira topa daitezkeen bertako espeziez osatutako basoak: artadiak, pagadiak, harizti mistoak, gurbitzak… Inguratzen gaituen lurrak mugak dauzka eta hainbat aukera daude bizi dugun egoerari aurre egiteko. Gainontzekoa jarrera kontua da.

Errautsak // Geuria